Định nghĩa hoán dụ là gì, các kiểu hoán dụ phổ biến, phân biệt hoán dụ và ẩn dụ, lấy ví dụ minh họa, giải bài tập SGK Ngữ văn 6.
Hoán dụ là gì? Các em học sinh lớp 6 trong chương trình Ngữ văn mới được tiếp cận với các biện pháp tu từ thường đặt ra câu hỏi này. Bài viết sau sẽ cung cấp cho các em khái niệm về hoán dụ cũng như giới thiệu các hình thức hoán dụ phổ biến. Đồng thời lấy ví dụ tương ứng với từng kiểu hoán dụ để các em có thể hình dung một cách cụ thể nhất.
Content
Hoán dụ là gì?
Hiểu một cách đơn giản nhất, hoán dụ là việc dùng tên của sự vật, hiện tượng này để gọi sự vật, hiện tượng khác dựa trên những nét tương đồng gần gũi giữa chúng. Từ đó giúp cho cách diễn đạt trở nên sinh động, hấp dẫn hơn.
Hoán dụ là gì
Các bước phân tích biện pháp hoán dụ:
Bước 1: Nêu tên của biện pháp hoán dụ được sử dụng, hình thức hoán dụ
Bước 2: Chỉ rõ các từ ngữ và hình ảnh hoán dụ được sử dụng
Bước 3: Nêu hiệu quả của phép hoán dụ trong câu văn/câu thơ đó
Có những hình thức hoán dụ nào?
Có 4 hình thức hoán dụ phổ biến nhất đó là:
- Lấy cái bộ phận để chỉ cái toàn thể
- Lấy vật chứa đựng để gọi tên vật bị chứa đựng
- Lấy dấu hiệu, đặc điểm của sự vật để chỉ các sự vật
- Lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng, vô hình
Các ví dụ minh họa về phép hoán dụ
Ví dụ: Kiên là một chân sút tài giỏi trong đội bóng.
Hình ảnh hoán dụ “chân sút” dùng để chỉ cầu thủ bóng đá. Đây là kiểu hoán dụ lấy cái bộ phận để chỉ cái toàn thể
Ví dụ: Tuấn là lớp trưởng được cả lớp yêu quý.
Hình ảnh hoán dụ “cả lớp” dùng để chỉ toàn bộ các thành viên trong tập thể lớp đó. Đây là kiểu hoán dụ lấy vật chứa đựng để gọi tên vật bị chứa đựng.
Ví dụ: Người đầu bạc tiễn kẻ đầu xanh
Hình ảnh hoán dụ “người đầu bạc” chỉ người cao tuổi, còn “kẻ đầu xanh” chỉ những người đã trẻ tuổi. Đây là kiểu hoán dụ lấy đặc điểm của sự vật để chỉ sự vật.
Ví dụ: Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại nên hòn núi cao
Hình ảnh hoán dụ “một cây” nói tới sự đơn lẻ, còn “ba cây” là sự đoàn kết của nhiều người. Đây là kiểu hoán dụ lấy cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng.
Cách phân biệt ẩn dụ và hoán dụ là gì?
Điểm chung
- Đều là biện pháp tu từ gọi tên của sự vật này bằng tên của sự vật khác
- Đều giúp cho cách biểu đạt trở nên gợi hình, gợi cảm hơn
Điểm khác nhau
Hoán dụ dựa trên quan hệ tương cận, gần gũi giữa hai sự vật hiện tượng
Ví dụ về phép hoán dụ: “Áo chàm đưa buổi phân ly”
Hình ảnh hoán dụ “áo chàm” dùng để chỉ những con người Việt Bắc. Bởi người dân nơi đây thường mặc áo chàm.
Ẩn dụ dựa trên mối quan hệ tương đồng giữa hai sự vật hiện tượng. Hai sự vật, hiện tượng được dùng trong phép ẩn dụ không liên quan trực tiếp đến nhau.
Ví dụ về phép ẩn dụ: Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng/ Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ”
Hình ảnh ẩn dụ “mặt trời” được dùng để nói về Bác Hồ. Giúp nhấn mạnh sự to lớn, vĩ đại và ấm áp của Bác.
Giải bài tập Hoán dụ Sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6
Câu 1: Chỉ ra phép hoán dụ và nêu mối quan hệ giữa các sự vật
- Vật chứa đựng: làng xóm ta
Vật bị chứa đựng: những người dân sống trong làng xóm đó
Mối quan hệ: giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng
- “mười năm”, trăm năm” là các con số cụ thể
Trên thực tế không rõ khoảng thời gian, trừu tượng
Mối quan hệ giữa cái cụ thể và cái trừu tượng
- “áo chàm”: loại áo đặc trưng cho những người dân Việt Bắc
Mối quan hệ: lấy đặc điểm của sự vật để gọi sự vật
- Vật chứa đựng: “trái đất”
Vật bị chứa đựng: nhân loại
Mối quan hệ giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng
Câu 2: Phân biệt hoán dụ và ẩn dụ
Đã được đề cập đến ở trên. Mời các em xem lại mục “Cách phân biệt ẩn dụ và hoán dụ là gì”.
Bài viết trên đã giúp các em hiểu được hoán dụ là gì và những kiến thức hữu ích khác xoay quanh biện pháp tu từ hoán dụ. Trong quá trình phân tích các em hãy chú ý để không nhầm lẫn giữa hai phép ẩn dụ và hoán dụ nhé.
Để một bài văn miêu hay các dạng văn như cảm thụ, phân tích trở nên độc đáo, hay và hấp dẫn với người đọc, chúng ta không thể không kể sự góp phần của các biện pháp tu từ trong đó. Trong chương trình Ngữ văn lớp 6, các em học sinh đã được học về bốn biện pháp tu từ được dùng phổ biến nhất bao gồm có: Biện pháp ẩn dụ, biện pháp hoán dụ, biện pháp so sánh và biện pháp nhân hóa. Trong 4 biện pháp này, thì biện pháp hoán dụ và ẩn dụng là 2 biện pháp được các em học sinh ít khi sử dụng nhất do đây là 2 phương pháp này khó, một phần do việc liên hệ giữa các sự vật cũng có sự phức tạp và đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao. Thông qua bài viết này, HOCMAI hy vọng các em học sinh sẽ có thêm kiến thức và biết cách ứng dụng phương pháp Hoán dụ sao cho hiệu quả và phù hợp nhất.
Tham khảo thêm:
Biện pháp so sánh
Biện pháp nhân hóa
Hoán dụ là cách gọi tên sự vật, sự việc hiện tượng hay khái niệm bằng tên của một sự vật, sự việc, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nhau để tăng tính tượng hình cũng như tạo ra sự ấn tượng cho bài văn.
Ví dụ về biện pháp tu từ hoán dụ:
“Áo nâu liền với áo xanh
Nông thôn cùng với thị thành đứng lên”
(trích Tố Hữu)
Từ ví dụ trên, ta có thể thấy được:
– Hình ảnh “Áo nâu” là một trang phục có thể nói là tượng trưng của người nông dân.
– Hình ảnh “Áo xanh” là một loại trang phục tượng trưng của người công nhân thời kỳ đổi mới trên thành thị
-> Vậy giữa hình ảnh áo nâu với người nông dân và hình ảnh áo xanh với người công nhân ta có thể thấy được mối quan hệ gần gũi giữa dấu hiệu của 2 sự vật trên.
– Hình ảnh “Nông thôn” chỉ những người sống ở nông thôn.
– Hình ảnh “Thị thành” chỉ người sống ở thị thành.
-> Giữa hình ảnh nông thôn với những người sống ở nông thôn và thị thành với những người sống ở thị thành có mối quan hệ mật thiết và gần gũi với nhau (1 hình ảnh là vật được chứa và hình ảnh của vật chứa)
II. Các kiểu hoán dụ thường gặp
Kiểu hoán dụ thứ nhất: Sử dụng hình ảnh 1 bộ phận để gọi cái toàn thể
“Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành cơm.”
(Theo Hoàng Trung Thông)
Hình ảnh bàn tay dùng để ám chỉ người lao động. Từ hình ảnh bàn tay và người lao động ta có thể thấy mối quan hệ giữa 1 bộ phận và cái toàn thể.
Kiểu hoán dụ thứ hai: Sử dụng vật chứa đựng để nói về vật được chứa đựng
Kiểu hoán dụ này các em học sinh có thể tham khảo lại về 2 hình ảnh “Nông thôn” và “Thành thị” mà HOCMAI đã đề cập ở trên.
Kiểu hoán dụ thứ ba: Sử dụng dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật
Ví dụ:
“Ngày Huế đổ máu
Chú Hà Nội về
Tình cờ chú cháu
Gặp nhau Hàng Bè.”
(Theo Tố Hữu)
– Từ “Huế” ở đây được sử dụng để chỉ những người sống tại Huế. Như vậy, giữa hình ảnh “Huế” và hình ảnh “người sống ở Huế” có mối quan hệ gần gũi giữa vật chứa đựng và vật bị chứa đựng (trong kiểu hoán dụ thứ 2)
– Từ “đổ máu” khiến người đọc có thể liên tưởng tới chiến tranh. Như vậy, giữa 2 hình ảnh “đổ máu” và “chiến tranh” có mối quan hệ gần gũi giữa dấu hiệu của sự vật và với sự vật mang dấu hiệu.
Thứ tư: Sử dụng cái cụ thể để chỉ cái trừu tượng
Ta có thể phân tích ví dụ sau:
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
(Ca dao)
– Từ “một” được sử dụng để người đọc liên tưởng tới sự riêng lẻ, cô đơn. Còn từ “ba” mang ý nghĩa số nghiều giúp người đọc liên tưởng tới sự đoàn kết. Sự liên hệ giữa “một” – sự riêng lẻ và “ba” – sự đoàn kết chính là vận dụng sử dụng cái cụ thể để nói về cái trừu tượng.