Danh pháp hóa học hữu cơ trần quốc sơn năm 2024

Part 1: PHÂN LOẠI, DANH PHÁP IUPAC

Phần này mình sẽ đi cực kì vắn tắt.

1. Một vài quy tắc - Thực ra chưa có sự thống nhất về các nguyên tắc phiên chuyển thuật ngữ từ danh pháp có nguồn gốc chữ Latinh sang tiếng Việt. - Một số quy định tạm thời thường được dùng trong các sách giáo khoa Hoá phổ thông, các giáo trình Hoá hiện hành:

+ Viết liền các âm tiết, bỏ các dấu thanh và dấu mũ + Cố gắng giữ gần sát dạng thuật ngữ gốc, nhưng đọc theo tiếng Việt + Thêm 1 số phụ âm và phụ âm kép vốn k có trong tiếng Việt như: f, z, cl, cr, br,… + Thay y bằng i trong mọi trường hợp, trừ trong hậu tố yl của tên gốc hữu cơ. + Thêm 1 số vần ngược như al, ol, yl,… để chỉ một số chức hữu cơ và các gốc. + Bỏ bớt r trong các vần như ar (trừ cacbon và cacbonat… vì đã quá quen dùng), or, er,… và dùng ic thay cho ich. + Giữ nguyên k phiên chuyển các tiền tố như cis-, trans-, ortho-, meta-, para-,…

2. Phân loại danh pháp hữu cơ - Danh pháp hệ thống: là loại danh pháp trong đó mọi bộ phận cấu thành đều có ý nghĩa hệ thống. VD: metan, eten,… - Danh pháp thường: là loại danh pháp được hình thành dựa theo nguồn gốc tìm ra chất hữu cơ hoặc theo tính chất bề ngoài (màu sắc, mùi vị,…) hoặc 1 yếu tố khác k có tính hệ thống. VD: mentol, xuất phát từ “mentha piperita” – nghĩa là bạc hà, vì chất này tách được từ cây bạc hà. - Danh pháp nửa hệ thống (nửa thông thường): có tính trung gian giữa 2 loại trên.

3. Danh pháp IUPAC - Danh pháp IUPAC, do International Union of Pure and Applied Chemistry (Hiệp hội quốc tế hoá học cơ bản và ứng dụng) xây dựng, gồm nhiều loại, mà đa số là tên hệ thống và 1 số ít là 2 loại danh pháp còn lại. - Vì quan trọng và được sử dụng nhiều nhất là tên thay thế nên mình sẽ tập trung vào phần này. (*) Bạn nào muốn tìm hiểu thêm về các cách đọc tên khác trong IUPAC, có thể tải tập đính kèm ở dưới nhé. Tên thay thế (Substitutive name) - Được tạo nên nhờ thao tác thay thế: thay 1 hay nhiều nguyên tử H ở bộ phận chính – được gọi là hidrua nền (mạch chính, vòng chính,…) bằng 1 hay nhiều nguyên tử / nhóm nguyên tử khác, rồi lấy tên của hidrua nền ghép với tên của nguyên tử hoặc nhóm nguyên tử mới thế vào. VD1: Cl-CH2-CHCl-CH3

+ Hidrua nền: propan (vì nó có 3C). + Nhóm thế: -Cl (có tên ở dạng tiền tố là cloro-, hoặc clo-). + Tên thay thế: 1,2-Điclororropropan hoặc 1,2-Điclopropan.

VD2: C6H5-NH-CH3

+ Hidrua nền: anilin (nó có vòng và nhóm chức ứng với anilin C6H5-NH2). + Nhóm thế: -CH3 (có tên metyl). + Tên thay thế: N-Metylanilin.

Các tài liệu tham khảo: - Sgk Hoá học 11 nâng cao (Lê Xuân Trọng, Nguyễn Hữu Đĩnh...) - Danh pháp hợp chất hữu cơ (Trần Quốc Sơn...) - Giáo trình cơ sở hoá hữu cơ (Trần Quốc Sơn...)

(*) Tập đính kèm: Danh pháp IUPAC

TRÍCH ĐOẠN SÁCH DANH PHÁP HỢP CHẤT HỮU CƠ

WWW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM