Cường giáp theo y học cổ truyền

Các nguyên nhân phổ biến nhất tổng thể bao gồm

• Nhân nóng cường chức năng, nhân độc, tự trị

Bệnh Graves (bệnh bướu độc lan tỏa), nguyên nhân phổ biến nhất của cường giáp, được đặc trưng bởi cường giáp và một trong những biểu hiện sau đây:

Bệnh Basedow là do tự kháng thể kháng thụ thể tuyến giáp đối với hormone kích thích tuyến giáp (TSH); không giống như hầu hết các tự kháng thể, gây ra sự ức chế, thì tự kháng thể này lại kích thích, do đó gây ra sự tổng hợp liên tục và bài tiết quá nhiều T4 và T3. Bệnh Basedow (như viêm tuyến giáp Hashimoto Viêm tuyến giáp Hashimoto Viêm tuyến giáp Hashimoto là tình trạng viêm mãn tính tự miễn của tuyến giáp với thâm nhiễm tế bào lympho. Các dấu hiệu phát hiện bệnh bao gồm tuyến giáp to, không đau và các triệu chứng của... đọc thêm đôi khi xảy ra cùng với các rối loạn tự miễn khác, bao gồm bệnh đái tháo đường Đái tháo đường (DM) Đái tháo đường (DM) là tình trạng giảm tiết insulin và kháng insulin ngoại vi dẫn đến tăng glucose máu. Triệu chứng sớm liên quan tới tăng glucose máu và bao gồm uống nhiều, khát nhiều, tiểu... đọc thêm type 1, bạch biến Bệnh bạch biến Bạch biến là một tổn thương mất tế bào sắc tố da dẫn đến vùng da bị giảm sắc tố với nhiều kích cỡ khác nhau. Nguyên nhân thường không rõ, nhưng các yếu tố di truyền và tự miễn là có thể liên... đọc thêm , tóc bạc sớm, thiếu máu ác tính, các bệnh mô liên kết, và ) hội chứng suy đa tuyến. Hội chứng suy đa tuyến Các hội chứng suy đa tuyến (PDS) được đặc trưng bởi sự thiếu hụt tuần tự hoặc đồng thời chức năng của một số tuyến nội tiết có cùng chung một nguyên nhân. Nguyên nhân thường gặp nhất là tự miễn... đọc thêm Yếu tố di truyền làm gia tăng nguy cơ bệnh Basedow, mặc dù các gen liên quan vẫn chưa được biết đến.

Bệnh sinh của bệnh mắt do thâm nhiễm (gây lồi mắt trong bệnh Basedow) chưa được hiểu biết rõ ràng nhưng có thể là do các globulin miễn dịch tác động trực tiếp trên thụ thể TSH trong nguyên bào sợi và tế bào mỡ trong hốc mắt gây ra giải phóng các cytokine tiền viêm, viêm và tích tụ glycosaminoglycans. Biểu hiện mắt cũng có thể xảy ra trước khi bắt đầu có tình trạng cường giáp hoặc có thể xuất hiện muộn đến 20 năm sau và thường xấu đi hoặc giảm một cách độc lập với biểu hiện lâm sàng của cường giáp. Bệnh mắt điển hình khi chức năng tuyến giáp bình thường được gọi là bệnh Basedow bình giáp.

Bướu đơn nhân hoặc đa nhân độc (bệnh Plumeer) đôi khi là kết quả từ các đột biến gen receptor TSH gây ra hoạt hóa tuyến giáp liên tục. Bệnh nhân có bướu nhân độc không có biểu hiện tự miễn dịch hoặc các kháng thể lưu hành được quan sát thấy ở bệnh nhân bị bệnh Basedow. Ngoài ra, trái ngược với bệnh Basedow, những người bướu nhân độc và bướu đa nhân thường không thuyên giảm bệnh.

Tiết TSH không thích hợp là một nguyên nhân hiếm. Bệnh nhân cường giáp thường có nồng độ TSH rất thấp, ngoại trừ những người có u thùy trước tuyến yên giai giải phóng TSH hoặc đáp ứng tuyến yên với hormone tuyến giáp. Nồng độ TSH cao và TSH sản xuất ra tại tuyến giáp tổn thương có hoạt tính sinh học cao hơn TSH bình thường. Tăng dưới nhóm alpha TSH trong máu (hữu ích trong chẩn đoán phân biệt) xảy ra ở những bệnh nhân có u tuyến yên tiết TSH.

Cường giáp do thuốc có thể do amiodarone, chất ức chế điểm kiểm soát được sử dụng trong điều trị ung thư, alemtuzumab được sử dụng trong điều trị bệnh đa xơ cứng hoặc interferon-alfa, có thể gây viêm tuyến giáp kèm theo cường giáp và các rối loạn tuyến giáp khác. Mặc dù thường gây ra chứng suy giáp, lithium hiếm khi gây ra chứng cường giáp. Bệnh nhân điều trị thuốc này nên được theo dõi chặt chẽ.

Nhiễm độc giáp giả tạo là cường giáp do sử dụng quá mức hormone tuyến giáp một cách tình cờ hoặc có chủ đích.

Ăn quá nhiều iốt gây ra chứng cường giáp với sự hấp thụ iốt phóng xạ của tuyến giáp thấp. Nó thường xảy ra nhất ở những bệnh nhân có bướu cổ dạng nốt không độc cơ bản (đặc biệt là những bệnh nhân lớn tuổi) được sử dụng thuốc có chứa iốt (ví dụ: amiodaron) hoặc những người trải qua các nghiên cứu phóng xạ bằng cách sử dụng các chất cản quang giàu iốt. Nguyên nhân có thể do quá thừa iốt cung cấp chất nền cho các vùng tự trị có chức năng (tức là không theo sự điều hòa của TSH) của tuyến giáp để sản sinh hormone. Suy giáp thường kéo dài khi lượng iốt dư thừa vẫn còn cao trong tuần hoàn.

Ung thư biểu mô màng đệm, và chứng nôn nghén nặng sản xuất nồng độ cao của hormone hướng sinh dục màng đệm ở người (hCG) huyết thanh, một chất kích thích tuyến giáp yếu. Mức độ hCG cao nhất trong tam cá nguyệt thứ nhất và gây ra khi giảm nồng độ TSH, tăng nhẹ nồng độ T4 tự do huyết thanh đôi khi cũng được quan sát thấy. Sự kích thích tuyến giáp tăng có thể một phần do tăng mức hCG, một biến thể hCG dường như là một chất kích thích tuyến giáp mạnh hơn so với hCG sialated hơn. Cường giáp trong chửa trứng, ung thư biểu mô màng đệm, và chứng nôn nghén quá mức là tình trạng thoáng qua; chức năng tuyến giáp bình thường trở lại khi tình trạng chửa trứng được giải quyết, bệnh ung thư biểu mô màng đệm được điều trị thích hợp, hoặc chứng nôn nghén giảm đi.

Cường giáp không tự miễn do đột biến trội nhiễm sắc thể thường biểu hiện trong suốt thời thơ ấu. Nó là kết quả của sự đột biến trong gen quy định receptor TSH gây ra sản xuất hormone kích thích tuyến giáp liên tục.

Ung thư tuyến giáp di căn có thể là nguyên nhân. Sự sản xuất quá nhiều hormone tuyến giáp hiếm khi xảy ra do ung thư tuyến giáp thể nang di căn có chức năng, đặc biệt là trong các di căn phổi.

U quái giáp buồng trứng phát triển khi các khối u quái buồng trứng chứa đủ mô tuyến giáp gây ra cường giáp. Sự hấp thu iốt phóng xạ xảy ra trong khung chậu, và sự hấp thu ở tuyến giáp thường bị triệt tiêu.

Công năng tuyến giáp trạng khang tiến

(bệnh GRAVES – BASEDOW)

1. Đại cương.

Theo quan niệm của YHHĐ:

Chứng công năng giáp trạng khang tiến là bệnh lý cường giáp trạng. Triệu chứng chủ yếu là: cường chức năng tuyến giáp gây nhiễm độc nội tiết tố giáp trạng, lồi mắt, run tay và các dấu hiệu đặc biệt về da.

Trước đây, người ta cho rằng: do rối loạn trục trung não dưới đồi tuyến yên và giáp trạng. Hậu quả là cường tiết TSH, cường tiết thyroxin. Nhân tố khởi phát thường là căng thẳng (stress). Ngày nay, nhờ phương pháp radio – immuno để định lượng TSH trong các giai đoạn hoạt động của bệnh, người ta không thấy TSH tăng. Trong huyết thanh người bị bệnh Basedow, chất kích thích giáp trạng thường xuyên thấy.là chất LATS (long acting thyroid stimulator). Bản chất của LATS là một globulin, là một yếu tố bất thường không chịu kiểm soát của tuyến yên và hạ não. Người ta đã phân lập được trong huyết thanh người bị Basedow loại IgG, chất này được gọi là globulin kích giáp trạng (thyroid stimulating  immuno globulin – TSI). Quan niệm của YHHĐ cho rằng: bệnh Basedow có liên quan đến bệnh tự miễn. Bệnh Basedow khác với bướu lành tính tuyến giáp  bởi 2 tác dụng khác nhau của TSH. Trong bướu  chỉ thấy loại kích thích tăng trưởng tế bào, không thấy loại tác dụng tăng tổng hợp hormon giáp trạng.

1.2.  Chẩn đoán xác định:

Dựa vào các hội chứng:

+ Hội chứng cường chức năng giáp trạng trên cơ sở một bướu giáp lan toả, các xét  nghiệm chứng tỏ cường giáp, (xác định độ tập trung 131 I ).

+ Hội chứng mắt: lồi mắt cả 2 bên, bên có bướu lồi nhiều hơn (xác định độ lồi mắt bằng thước đo độ lồi của Hertel).

 + T3, T4 tăng; TSI tăng, TSH giảm có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán sớm cường năng giáp trạng –

1.3.     Theo Y học cổ truyền:

Thường dựa vào triệu chứng lâm sàng, Y học cổ truyền qui về các phạm trù “trung tiêu, can uất, can hoả”. Bệnh liên quan chủ yếu đến nhân tố tình chí và thể chất. Tình chí căng thẳng, uất ức kéo dài, dẫn đến can khí uất kết, can uất tắc khí trệ. Khí trệ nên tân dịch không vận hành được mà ngưng kết thành đàm, hoặc khí uất lâu ngày hóa hoả, hoả trưng tân thành đàm; hoặc bản âm hư, âm hư hoả vượng, luyện dịch thành đàm ngưng, tụ kết ở trước cổ, khí – huyết vận hành không thông, huyết mạch ứ trở mà thành khí uất, đàm ngưng, huyết ứ, can uất hóa hoả đều có thể tổn thương phần âm của tâm can, hư hoả thượng long tâm thần. Tất cả các nguyên nhân trên có thể gây tâm thần bất định (hốt hoảng), can hoả phạm vị, tỳ mất kiện vận, can âm bất túc,can thận âm hư, thủy bất dưỡng mộc, xuất hiện dương cang phong động.. Người bệnh sẵn có âm hư ; sau đẻ khí âm đều hao, hoặc thời kỳ phát dục dễ tổn thương âm huyết. Vì vậy, bệnh hay gặp ở tuổi trẻ, ở nữ thanh niên nhiều hơn nam. Mặt khác, âm hư lâu ngày, âm tổn cập dương thành âm – dương lưỡng hư.

Tóm lại, bệnh trong thời kỳ đầu chủ yếu biểu hiện khí uất, can hoả đàm ngưng, huyết ứ đều thuộc thực chứng.

Thời kỳ giữa xuất hiện chứng trạng hư thực thác tạp.

Thời kỳ cuối thường lụy cập đến can thận, tâm tỳ, biểu hiện hư chứng là chính.

2.  Biện chứng phương trị.

+Bướu cổ to lan rộng, uất ức, hay cáu gắt, giận dữ, ngực bĩ khí đoản, phiền táo thất miên, ăn uống giảm, nôn khan hay buồn nôn, đại tiện lỏng, rêu lưỡi trắng nhờn, mạch huyền hoặc huyền hoạt. Thường gặp thể này trong thời kỳ đầu của bệnh.

+ Phương pháp điều trị: lý khí giải uất- hóa đàm, tiêu u.

+ Phương thuốc: “Tứ hải thư uất hoàn hoá”.

+ Gia giảm:

-Ngực tức, sườn đau thì gia thêm: sài hồ, uất kim, hương phụ đều 10g.

-Buồn nôn hoặc nôn khan thì gia thêm: bán hạ, sinh khương đều 12g.

-Bụng trướng, tiện lỏng thì gia thêm: hoài sơn 30g, biển đậu 10g.

-Bướu giáp sưng to lan toả, tương đối chắc thì gia thêm: hoàng dược tử 10g.

2.2.  Thể đàm ứ :

+Vùng cổ xuất hiện nề, sưng to, thở vướng, khó nuốt, âm thanh trở ngại, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc trắng nhờn, mạch huyền hoặc sáp .

+ Phương pháp điều trị: lý khí – hoạt huyết – hóa ứ – tiêu u.

+ Phương thuốc:

-Nếu bướu to, xơ thì gia thêm: đào nhân, hồng hoa, đều 10g.

-Thở khó thì gia thêm: toàn qua lâu, cát cánh 10g.

-Thanh âm trở ngại thì gia thêm: mộc hồ diệp, xạ can đều 10g.

-Nuốt không lợi thì gia thêm: đại xích thạch 20g, phương phức hoa 10g.

2.3.  Thể can hoả phạm vị:

+Bướu cổ to, lồi mắt, mắt sáng không linh hoạt (liệt các cơ vận nhãn), hình thể gầy gò, tính tình cáu gắt, dễ giận dữ, tiêu cốc phổ cơ, mặt đỏ bức nhiệt, đa hãn, tâm quí phiền táo, miệng khô, muốn uống, chất lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng mỏng, mạch huyền sác. Thể này gặp nhiều trên lâm sàng.

+ Phương pháp điều trị: thanh can tả vị, tán kết, tiêu bướu.

+ Phương thuốc:

-Can hoả thiên vượng thì gia thêm:  long đờm thảo 9g, hạ khô thảo 15g.

-Bệnh lâu thương âm, miệng đắng khô, lưỡi đỏ, ít tân thì gia thêm: sinh địa, huyền sâm, mạch đông đều 10g.

-Đa hãn thì gia thêm:  sinh long cốt, sinh mẫu lệ đều 15g, ngũ vị tử 10g.

-Đại tiện táo kết thì gia thêm: sinh đại hoàng, toàn qua lâu đều 10g.

-Mất ngủ thì gia thêm: toan táo nhân 15, dạ giao đằng 10g.

+Bướu cổ sưng to hoặc nhỏ, đầu choáng, mắt hoa, tâm quí, thất miên, tính tình cáu gắt, hư phiền đa mộng, nuốt vướng, gầy gò, đa hãn, mắt lồi, tay run, chất lưỡi hồng, giáng đỏ, rêu ít hoặc vàng mỏng; mạch tế sác hoặc kèm theo huyền.

+ Phương pháp điều trị: tư âm tiềm dương, tán kết – tiêu bướu

+ Phương thuốc: “Thiên vương bổ tâm đan” gia giảm.

-Nếu âm hư nặng thì gia thêm: câu kỷ tử, hà thủ ô, qui bản đều 12g.

-Nếu mắt lồi, tay run thì gia thêm: câu đằng sao 15g, bạch tật lê 10g, bạch thược 10g.

-Nếu bướu cổ điều trị lâu không mềm thì gia thêm: hạ khô thảo, hoàng dược tử,

xuyên bối mẫu đều 10g.

2.5.  Thể khí âm lưỡng hư

+Bướu thũng, tâm quí, khí đoản, gầy gò, mệt mỏi, phạp lực, đa hãn, ăn khó nuốt, phúc tả tiện nát (lỏng), rêu lưỡi trắng mỏng, mạch tế hoặc tế sác vô lực. Thể này hay gặp trên lâm sàng.

+ Phương pháp điều trị: ích khí – dưỡng âm, tán kết tiêu bướu.

+ Phương thuốc: “Sinh mạch tán” hợp “Cao, thược long mẫu thang”.

-Phúc tả tiện nát thì gia thêm: hoài sơn dược, ý dĩ nhân, biển đậu đều 15g.

-Khí đoản, phạp lực nặng thì gia thêm:  hoàng kỳ 15g.

-Đa hãn thì gia thêm: phù tiểu mạch 10g.

2.6.  Tỳ thận dương hư:

+Bướu cổ to mềm, xanh nhợt, tinh thần mệt mỏi, phạp lực, sợ lạnh, chi lạnh, ăn kém, bụng trướng, tiểu tiện nát, đầu choáng, mắt hoa, lưng gối đau mỏi, mặt phù, chân sưng, chất lưỡi nhợt, bệu, rìa lưỡi có hằn răng, rêu trắng mỏng hoặc trắng nhờn, mạch trầm tế nhược hoặc trầm tế. Nhóm này tương đối hiếm gặp.

+ Phương pháp điều trị: ôn bổ tỳ thận – tán kết tiêu bướu.

+ Phương thuốc: “Kim quĩ thận khí hoàn” gia vị.

-Bụng trướng nặng thì gia thêm: mộc hương 10g, sa nhân sao 6g.

-Phù thũng nặng thì gia thêm: dâm dương hoắc, ba kích thiên đều 10g.

-Lưng gối đau mỏi thì gia thêm: tang ký sinh, đỗ trọng đều 10g.

-Cổ to thì gia thêm: triết bối mẫu 10g, đào nhân 10g, hồng hoa 10g.

3.  Các phương pháp điều trị khác.

+ Châm cứu:

– Nếu khí uất đàm trở thì châm huyệt: can du, phong trì, phù đột, nội quan, túc tam lý là chính. Tùy chứng gia giảm, thường dùng tả pháp kích thích mạnh, lưu châm 30’.

• Nếu can hoả phạm vị thì châm huyệt: thái xung, thái khê, tam âm giao, túc tam lý, nội

đình. Dùng tả pháp.

• Nếu âm hư hoả vượng thì châm huyệt: tâm du, can du, nội quan, tam âm giao, thái Tùy chứng mà gia giảm: thận du, tam âm giao. Dùng bổ pháp: tâm du, nội quan, can du, thái xung. Dùng tả pháp thời gian lưu châm khoảng 20 – 30 phút.
• Nếu khí âm lưỡng hư thì châm huyệt: nội quan, túc tam lý, quan nguyên, tam âm giao, phục lưu, chiếu hải. Bình bổ bình tả, lưu châm 30’.
• Nếu tỳ thận dương hư thì châm huyệt: tỳ du, thận du, túc tam lý, thái khê, quan nguyên; dùng ôn châm (thủ pháp ôn bổ kích thích mạnh), lưu châm 30’ hoặc thêm cứu.