- Lê Ngọc Sơn
- Gửi cho BBC từ Đức
Chụp lại hình ảnh,
Nhiều gia đình vay mượn bằng mọi giá để dồn vào cho con ăn học, thực hiện 'giấc mơ đại học'
Giới trẻ hiện nay đang chịu áp lực rất lớn từ gia đình, nhà trường và xã hội. Người trẻ đang phải gánh giùm giấc mơ của thế hệ ông bà, cha mẹ. Họ ký thác toàn bộ những ước mơ dở giang ngày xưa mà mình chưa thực hiện lên vai của thế hệ kế tiếp.
Câu chuyện những người trẻ đứng trên phố hét to: “Tôi sẽ trở thành triệu phú trong năm 2016, vì tôi sẽ bất chấp tất cả...” có lẽ là một hậu quả của các đứt gãy giá trị sống ở thời mà các giá trị kim tiền đang ngự trị xã hội. Có lẽ, chưa bao giờ giới trẻ Việt Nam đứng trước nhiều áp lực, ngã rẽ, với đa dạng các hệ giá trị quy chiếu... như hiện nay.
Chọn cho mình một lối đi riêng biệt, có bản sắc không phải là câu chuyện dễ dàng với không ít người trẻ.
Nếu ngày trước, vì cuộc sống gian khó mà bố mẹ chưa thực hiện được giấc mơ học đại học, nay họ mong con cái mình thực hiện giấc mơ đó. Nhiều gia đình tảo tần một nắng hai sương, vay mượn bằng mọi giá để dồn vào cho con ăn học, thực hiện 'giấc mơ đại học'.
Xét từ khía cạnh xã hội, trong một xã hội trọng sự học như Việt Nam, khi một gia đình có con học đại học, thì gia đình kế bên trong khu phố cũng bằng mọi giá cho con đi học đại học cho 'mở mày mở mặt', dù biết rằng con nhà kia học xong đang... thất nghiệp nằm dài.
Từ phía nhà trường, với căn bệnh trầm kha về thành tích như hiện nay, mỗi người trẻ học đường càng phải đỡ luôn gánh nặng gánh nặng về thành tích của người lớn. Có lẽ, sẽ không ngoa khi nói rằng, trong xã hội hiện đại bây giờ, có cảm giác nụ cười thiếu vắng trên đôi môi người trẻ thị thành, bởi một xã hội vận hành với những vòng cuồng quay áp lực đến khó hiểu như vậy, thay vì tươi cười hồn nhiên đúng lứa tuổi của mình, anh em trẻ phải gồng lên để đỡ những áp lực trên đôi vai của chính họ.
Chụp lại hình ảnh,
Tác giả cho rằng giới trẻ đô thị đứng trước nhiều lựa chọn và cũng nhiều áp lực
Nếu như những người trẻ nông thôn phải vượt khó, vượt nghèo để học giỏi, tìm kiếm sự thành công, thì anh em trẻ chốn thị thành cũng vất vả không kém trong việc vượt... sự đủ đầy để bứt phá. Xét cho cùng, người trẻ đô thị bị áp lực không kém các bạn trẻ nông thôn, chỉ có điều khác là mỗi nhóm ở một chiều kích khác nhau.
Nếu họ dễ thoả lòng, họ sẽ bị dính vào một chiếc 'bẫy vô hình' có thể tạm gọi tên là 'bẫy thoả mãn trung bình': đạt đến một ngưỡng nhất định và dừng lại, rồi chính họ bị các bạn trẻ nông thôn để đằng sau trên con đường đua về tương lai phía trước. Điều này vô hình trung lại gia tăng thêm áp lực lên người trẻ đô thị.
Song song với những áp lực xã hội, trong kỷ nguyên thông tin bùng nổ, có lẽ chưa bao giờ giới trẻ đô thị lại đứng trước nhiều lựa chọn như bây giờ. Các biểu tượng và giá trị chuyển dịch một cách nhanh chóng, nới rộng hơn dải lựa chọn cho người trẻ. Nếu như trong chiến tranh, qua các hệ thống truyền thông – tuyên truyền, những lựa chọn chính của giới trẻ nửa thế kỷ về trước là trở thành bộ đội, anh hùng trận mạc giết giặc lập công.
Thì trong thời bình, khi mà cơn bão thông tin khiến người trẻ nhận ra Lê Văn Tám chỉ là một hình ảnh cổ động không có thật, cộng hưởng với sự hội nhập của đất nước, sự hấp dẫn của thị trường và tính cạnh tranh của nó, chủ nghĩa cá nhân và cái ý thức về 'cái tôi' của mỗi cá nhân trong xã hội đã có dịp trỗi dậy.
Nhờ vậy, dải lựa chọn cho người trẻ được nới rộng, sân chơi của họ không chỉ bó hẹp trong nước như thời thế hệ cha anh mà ở bất cứ đâu trên thế giới này, miễn là họ có cơ hội và điều kiện theo đuổi những lý tưởng, mục đích và hoài bão của chính mình.
Trong số họ, có những người thành công xuất sắc trong lĩnh vực học thuật, thể thao, kinh doanh, công nghệ... Tuy nhiên, cũng có không ít 'người trẻ đi lạc' trong muôn vạn lối đi.
Nguồn hình ảnh, Le Ngoc Son
Chụp lại hình ảnh,
Tác giả Lê Ngọc Sơn cho rằng "nếu thiếu một sự hướng dẫn đúng đắn, có thể người trẻ sẽ lạc lối"
Mặt trái của một xã hội mở là người trẻ đứng trước vô vàn lựa chọn, giúp họ dễ dàng hơn trong quá trình đi tìm cái tôi/bản ngã của mình. Tuy vậy, nếu thiếu vắng một sự hướng dẫn đúng đắn, có thể họ sẽ đi lạc trên con đường tìm kiếm các giấc mơ của chính mình:
Cuộc ghé thăm của công nghệ khiến nhiều người trẻ giỏi có điều kiện thể hiện năng lực vượt trội. Ví dụ điển hình như trường hợp bạn trẻ Nguyễn Hà Đông, chỉ cần ngồi ở một ngôi nhà nhỏ ở Hà Nội có thể làm nên ứng dụng Flappy Bird kiếm bộn tiền, khiến giới công nghệ ở Silicon Valey cũng phải ghen tỵ.
Tuy nhiên cũng có những người trẻ chếnh choáng với công nghệ và khẳng định mình bằng những cách tiêu cực: Không ít bạn tìm đến thế giới game để được đóng vai trong các trò chơi phong vương, phong tướng... như là một cách để trả lời câu hỏi “Tôi là ai?”, khẳng định vị trí và bản ngã của mình.
Họ lạc lối trong chính men say mê dụ của cơn bão công nghệ. Họ chính là ví dụ tiêu biểu cho những nạn nhân của những thứ lẽ ra là cơ hội viếng thăm.
Nhà báo Lê Ngọc Sơn hiện là thành viên Nhóm Nghiên cứu Quốc tế về Truyền thông Khủng hoảng (Crisis Communication) tại Đại học Công nghệ Ilmenau, Đức. Ông có hơn 12 năm làm báo cho giới trẻ.
Nên 'ngừng chê bai' thế hệ trẻ
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chỉ cần gõ "millennials" (thế hệ thiên niên kỷ) vào thanh tìm kiếm của Google, bạn sẽ nhận được những gợi ý tìm kiếm bao gồm từ "lười biếng".
Nhiều người cho rằng những người sinh từ đầu thập niên 1980 tới cuối thập niên 1990 thường dễ nản, thích những thứ dến dễ dàng, thích nhảy việc hơn là làm cho một công ty suốt sự nghiệp. Nói theo cách khác, họ không phải là mẫu người lao động lý tưởng.
Nhưng một nghiên cứu toàn diện ở Mỹ và Anh năm nay lại đưa ra kết quả ngược lại: những người trẻ hiện nay cũng nỗ lực không kém gì so với những người trẻ thuộc thế hệ trước. Nhưng điều đáng nói là họ không được đánh giá cao về phẩm chất này.
Sáu dấu hiệu của một người sếp độc ác
Quảng cáo
Có nên bám trụ công việc mình ghét?
Không thăng tiến vẫn thành đạt
Sợ bị đuổi việc sẽ khiến ta làm việc tốt hơn?
Báo cáo của Viện nghiên cứu Resolution Foundation ở Anh vào tháng 2 cho thấy, chỉ 1 trong số 25 người trẻ trong độ tuổi từ 20-30 nhảy việc mỗi năm.
Thế hệ trước đó - thường được gọi là Thế hệ X, có xu hướng nhảy việc cao gấp đôi những người ở nhóm thiên niên kỷ - một điều tốt cho họ xét về mặt tài chính.
Những người nhảy việc thường sẽ có mức lương cao hơn 15% cũng như cơ hội học hỏi thêm những kỹ năng mới ở công việc mới. Đây cũng là cơ hội để họ xác định được công ty nào phù hợp với mình. Trong khi đó, theo báo cáo của Resolution Foundation những người làm lâu dài cho một công ty thì gần như không có tăng lương.
Xu hướng này không chỉ đang diễn ra ở Anh mà cả những nơi khác.
Vào tháng Tư, Trung tâm Nghiên cứu Pew, có trụ ở Washington, DC, công bố kết quả nghiên cứu tương tự dựa trên số liệu từ Bộ Lao động Mỹ.
Kết quả cho thấy lao động Mỹ trong độ tuổi từ 18-35 cũng gắn bó với công việc như những người Thế hệ X ở cùng độ tuổi. So với những người có bằng đại học, thế hệ thiên niên kỷ được cho là có thời hạn làm việc dài hơn so với những người thuộc Thế hệ X.
"Bằng chứng kinh tế khá là rõ ràng," Laura Gardiner, chuyên gia phân tích chính sách ở Resolution Foundation nói.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
"Người trẻ luôn thay đổi công việc nhiều hơn những người lớn tuổi. Nhưng hiện trạng này ở người trẻ ngày nay đang giảm dần."
Sự thật là việc những người trẻ ngày nay nhảy việc ít hơn, khiến cho họ có thu nhập thấp hơn những người trẻ tuổi của 15 năm về trước.
Thay đổi theo thời gian
Không một báo cáo này đưa ra câu trả lời chắc chắn tại sao thế hệ trẻ ngày nay lại thay đổi công việc ít hơn. Tóm tắt của Richard Fry - chuyên gia nghiên cứu tại Pew, cho rằng điều này có thể là do "ngày càng có ít cơ hội để có một công việc tốt hơn ở một công ty mới."
Có nên bám trụ công việc mình ghét?
Không thăng tiến vẫn thành đạt
'Bí kíp' giúp bạn được mọi người yêu thích
Gardiner trong khi đó chỉ ra rằng có thể là những người trẻ thuộc thế hệ này lớn lên trong thời kỳ khủng hoảng tài chính nên sợ rủi ro hơn.
Sự gia tăng của các loại hợp đồng lao động không quy định số giờ làm việc tối thiểu và các loại công việc thông qua môi giới cũng như việc Anh quốc đang chuyển từ "nền kinh tế sản xuất sang nền kinh tế dịch vụ" có thể "đang làm giảm sự tự tin cũng như khả năng thương lượng của mọi người".
Theo các nghiên cứu gia ở Deloitte, nơi công bố các khảo sát hàng năm về thái độ của thế hệ thiên niên kỷ, các bất ổn về chính trị và xã hội ở những quốc gia phát triển những năm gần đây khiến cho khao khát có được cuộc sống ổn định ở những người trẻ tuổi ngày càng tăng. Điều này được thấy rõ chỉ từ số liệu của 12 tháng trở lại đây.
Khảo sát năm 2017, trong đó phỏng vấn 8.000 người trẻ tuổi trên khắp thế giới, cho thấy so với một năm trước, thế hệ thiên niên kỷ ở các nước phát triển hiện nay ít người tỏ ra sẵn sàng rời bỏ công việc hiện tại trong 2 năm tới, và trong lúc đa số muốn tiếp tục công việc hiện tại 5 năm tới thậm chí lâu dài hơn.
Nguồn hình ảnh, Getty Images
"Số liệu của chúng tôi chỉ ra rằng bất ổn đang khiến những người trẻ ngày càng mong muốn sự ổn định hơn."
Bên cạnh đó, các công việc dài hạn với mức tăng lương đều đặn ngày càng ít đi, trong khi mối lo ngại ngày càng tăng do phải đối mặt với khủng hoảng tài chính toàn cầu và những lo toan về tương lai, khi thế hệ thiên niên kỷ bắt đầu bước vào độ tuổi phải tính toán đến các dự định lớn như mua nhà, kết hôn và sinh con.
Năm 2015, những phụ nữ trong nhóm thiên niên kỷ chiếm 8/10 ca sinh nở ở nước Mỹ, theo Gretchen Livingston ở Viện nghiên cứu Pew. Vì vậy, sẽ không có gì ngạc nhiên khi những người thuộc nhóm tuổi này đang tập trung vào việc ổn định tài chính.
Khao khát và các định kiến
Những định kiến phổ biến về thế hệ thiên niên kỷ cho rằng thế hệ này không quan tâm tới các chuẩn mực lỗi thời của sự thành công. Nhưng khi xét về những nhu cầu cốt lõi như nhà ở, tiền tiết kiệm khi nghỉ hưu, sự nghiệp tốt, gia đình... thì "có rất ít sự khác biệt giữa các thế hệ", Gardiner nói.
Jennifer Deal, nghiên cứu cấp cao ở Trung tâm Lãnh đạo Sáng tạo ở San Diego, California, đồng ý: "Tôi không thấy sự khác nhau về các giá trị giữa các thế hệ."
Bà nói: "Họ có thể thể hiện giá trị của mình theo những cách khác nhau, nhưng những điều họ muốn trong cuộc sống và công việc là khá giống nhau."
Với việc tăng giá nhà và học phí đại học ngày càng đắt đỏ ở nhiều nước, những mong muốn trên đang vượt xa khỏi tầm với của nhiều người trẻ. Đây cũng có thể là một trong những lý do mà họ cố bám lấy công việc họ đang có.
Theo khảo sát của Deloitte năm 2017 thì 7 người trong 10 người thuộc thế hệ thiên niên kỷ sống trong một nền kinh tế phát triển mong muốn có công việc toàn thời gian hơn là các công việc tự do. Và lý do chính họ đưa ra là sự yêu thích "công việc an toàn" và "mức lương ổn định".
"Quan điểm của người trẻ bắt đầu thay đổi từ những năm 1970," Deal nói. "Thế giới đã thay đổi."
Tuy nhiên, nếu cho rằng những người thuộc thế hệ thiên niên kỷ thiếu quyết tâm thì đó là "một định kiến về người trẻ".
"Chúng ta cũng thấy những định kiến tương tự với Thế hệ X khi họ bắt đầu bước vào tuổi lao động."
Nếu có bất kỳ điều gì khiến những người trẻ thụt lùi lại thì đó có thể là do môi trường bất ổn mà họ đang sống chứ không phải thái độ của họ với công việc.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Capital.