Theo nhiều nghiên cứu, hút thuốc lá là nguyên nhân gây bệnh ung thư phổi, các bệnh phổi mạn tính, ngoài nguyên nhân gây các bệnh lý về hô hấp, hút thuốc lá còn tác động lên hệ tim mạch và là một trong những yếu tố nguy cơ chính của bệnh lý động mạch vành, tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh mạch ngoại vi…
Hút thuốc lá ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, là yếu tố nguy cơ của tăng huyết áp và các bệnh lý tim mạch (ảnh minh họa).
Mặt khác, hút thuốc lá còn ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác như dạ dày, đại tràng, khả năng hoạt động tình dục, tâm thần,… Vì những tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe cộng đồng và nhưng nhờ công tác tuyên truyền và các hoạt động xã hội khác nên hiện nay việc hút thuốc lá tại các nước phát triển đã giảm nhiều trong khi đó thì hút thuốc lá lại gia tăng ở các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước châu Á trong đó có Việt Nam.
Khi hút thuốc lá làm tăng nồng độ chất Cathecholamine trong máu (đây là chất nội tiết có vai trò kích thích hệ thống thần kình giao cảm của cơ thể) và tăng chất carbon monoxid. Các chất nay có thể làm khởi phát những cơn đau ngực hoặc làm nặng thêm các bệnh khác. Mặt khác, nồng độ Nicotine tăng trong máu cũng gây co mạch, tăng huyết áp, tăng nhịp tim làm tim phải làm việc nhiều hơn hoặc cũng có thể gây ra những rối loạn nhịp tim. Các nghiên cứu cũng cho thấy, mức độ ảnh hưởng đến tim mạch cũng tăng theo mức độ hút thuốc lá, tức là càng hút nhiều hút lâu, nguy cơ mắc bệnh tim mạch càng cao.
Hút thuốc lá làm tăng nhanh quá trình vữa xơ động mạch, từ đó gây ra các bệnh lý tim mạch như: Tăng huyết áp, bệnh động mạch vành, tái biến mạch não, bệnh động mạch ngoại vi… Hút thuốc lá gây ra vữa xơ động mạch theo nhiều cơ chế: Trước hết nó làm tăng nồng độ chất carbon monoxid (một chất có nhiều trong thuốc lá), là chất làm tổn thương sự toàn vẹn mềm dẻo của lòng mạch tạo điều kiện cho hình thành nhanh mảng xơ vữa; hút thuốc lá làm giảm chất HDL- cholesterol (cholesterol có lợi) và làm tăng nồng độ LDL- cholesterol (cholesterol có hại) và tăng triglycerid (mỡ máu) gây tăng tình tràng vữa xơ động mạch. Thêm vào đó, hút thuốc cũng làm tăng khả năng đông máu vì vậy sẽ dễ hình thành cục máu đông trên cơ sở mảng xơ vữa, có thể gây nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ não. Hút thuốc cũng làm cho lớp tế bào nội mạc mạch (lớp tế bào lát trong thành mạch) bị tổn thương, mất tính trơn nhẵn đàn hồi, từ đó sẽ dễ dàng hình thành mảng xơ vữa dưới lớp nội mạc.
Các nghiên cứu cho thấy, khi dừng hút thuốc lá làm tăng nồng độ chất HDL- cholesterol, giảm chất LDL- cholesterol và làm giảm tốc độ hình thành xơ vữa động mạch.
Đối với những người hút thuốc lá thì việc bỏ hút thuốc có lợi ích như thế nào? Trong một tổng kết các nghiên cứu theo dõi lâu dài của việc bỏ hút thuốc so với những người vẫn tiếp tục hút thuốc lá được đăng tải báo cáo sức khỏe của Hoa Kỳ năm 1995 qua 16 năm theo dõi cho thấy những người bỏ hút thuốc lá đã làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim mawchj của họ một cách đáng kể so với người tiếp tục hút. Đặc biệt nguy cơ này giảm chỉ còn 1,3 so với 2,0 lần ở người hút thuốc lá nhiều đã bỏ so với những người không bỏ hút thuốc lá. Bên cạnh đó, việc bỏ hút thuốc lá ở người chưa từng có biểu hiện của bệnh tim mạch sẽ giảm nguy cơ bệnh tim mạch về sau một cách rất rõ ràng. Còn đối với người đã bị tim mạch thì việc bỏ hút thuốc lá làm giảm nguy cơ tái phát bệnh hoặc làm nặng bệnh.
Bên cạnh đó, người hút thuốc lá không chỉ gây hại cho chính mình mà còn gây hại cho những người xung quanh như gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, nơi công cộng…, những người bị ảnh hưởng này gọi là hút thuốc lá bị động. Khi hút thuốc các chất độc không phải là được đốt cháy toàn bộ, hơn nữa khói thuốc lá sẽ phát tán các chất độc như carbon monoxid, nocotine… Chất cotinine, một chất chuyển hóa của nicotine có thể qua rau thai dễ dàng gây ảnh hưởng đến thai nhi nếu người mẹ có hút thuốc lá. Những đứa trẻ mà có bố mẹ hút thuốc lá dễ bị cảm lạnh, viêm đường hô hấp hơn. Phụ nữ hút thuốc lá mang thai dễ bị xảy thai, đẻ non hoặc trẻ đẻ thiếu cân. Nhiều nghiên cứu cho thấy hội chứng đột tử ở trẻ nhỏ - hoặc chết trong nôi (SIDS) xảy ra nhiều hơn ở trẻ có mẹ hút thuốc khi mang thai.
Trước đây, nhiều nghiên cứu mới chỉ đề cập đến khả năng có thể gây ung thư phổi cao hơn ở những người hút thuốc bị động. Tuy nhiên, những nghiên cứu sau đó đã chỉ ra rằng hút thuốc lá bị động cũng làm tăng nguy cơ bị bệnh tim mạch đáng kể (tới 30% so với người không tiếp xúc với người hút thuốc). Trong số đó, hút thuốc lá bị động ở công sở cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch đến 4 lần và nếu ở gia đình thì còn làm tăng lên nhiều nữa…
Duy Tuân
Tạ Duy Tuân
TTCT - Tôi dự tính cai thuốc lá nhưng thấy mấy người bạn ngưng hút lại tăng cân, tăng huyết áp và tăng cả đường máu nên băn khoăn quá. Xin bác sĩ cho tôi lời khuyên? (Nguyễn Bảo, TP.HCM).
| Bỏ thuốc lá có lợi cho sức khỏe, nhất là tim - Ảnh: 2.bp.blogspot.com |
Ai cũng biết thuốc lá có hại cho tim mạch, phổi và gây ra một số bệnh ung thư. Không ít quý ông nỗ lực bỏ thuốc nhưng khổ nỗi tỉ lệ thành công rất thấp, không đến 30%. Có quá nhiều yếu tố làm nản chí như khó từ chối khi đối tác, bạn bè mời, cần tỉnh táo khi lái xe đường dài, hút sau ăn cho “thơm miệng”... Và nhất là ngưng hút thì lên cân vù vù, thậm chí bị tăng huyết áp, tăng đường huyết hay dính vào bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) mà trước đó không hề có. Yếu tố bất lợi cuối cùng này có vẻ như quá hợp lý để nhiều ông trở lại thói quen cũ. Nhưng bất luận các rắc rối đã nêu, y học vẫn khuyên bỏ thuốc lá.
Lợi, hại thấy rõ
Nicotin có hoạt tính giống giao cảm nên khi hút thuốc thì nhịp tim và huyết áp tăng. Hút thuốc lâu ngày làm tụ mỡ bụng tăng vòng eo, tăng triglyceride máu, giảm cholesterol có lợi. Những ảnh hưởng xấu này tăng theo số điếu hút, số năm hút và không khác nhau giữa hút thuốc lá có khói hay không khói. Người hút thuốc lá nhiều năm cơ thể luôn tiềm ẩn những rối loạn chuyển hóa đường, mỡ và trên tim mạch.
Khi ngưng thuốc lá, các ông thường bị lên cân do tốc độ chuyển hóa của cơ thể giảm và hoạt tính của men tiêu mỡ tăng dẫn đến mất cân đối giữa lượng mỡ ăn vào và lượng mỡ tiêu hao cho chuyển hóa của cơ thể. Một số người sau khi ngưng hút còn bị tăng đường huyết khi đói làm dấy lên nghi ngờ khả năng bị bệnh ĐTĐ sau khi ngưng hút. Thường thì những người bỏ thuốc ở tuổi trung niên hoặc có tuổi mới dễ mắc những bất lợi này hơn so với các chàng trai cai thuốc. Người mới ngưng thuốc bị tăng cân (trung bình tăng 3-4kg) và tăng nhiều hơn người đã ngưng hút thời gian lâu.
Theo kết quả khảo sát, thường trong vòng sáu tháng đầu sau ngưng thuốc các ông có thể tăng 3-6kg. Trong vòng 1-3 năm ngưng thuốc, đường huyết khi đói tăng thêm 20-40% (giá trị ban đầu) so với chỉ 20-23% ở người đang hút. Chuyển hóa đường khi đói bị rối loạn nhưng giảm dần theo thời gian. Tỉ lệ mắc mới bệnh ĐTĐ tăng thêm 3-11% trong khi nhóm còn đang hút chỉ tăng 3%. Sự tăng cân có liên hệ chặt chẽ với đường huyết khi đói.
Khi phân tích kỹ số liệu, chính tuổi tác, thừa cân, vòng bụng tăng là yếu tố dự báo bệnh ĐTĐ chứ không phải số điếu thuốc hút mỗi ngày. Ba yếu tố này là những nguy cơ kinh điển của bệnh ĐTĐ và tim mạch đã được biết từ lâu cho tất cả mọi người. Sự liên quan giữa hút thuốc lá, ngưng hút, tăng cân và ĐTĐ rất phức tạp. Y học chưa biết vòng eo hay cân nặng phải tăng thêm bao nhiêu, hút thuốc nhiều cỡ nào... mới có thể làm quý ông bị ĐTĐ sau khi ngưng hút.
Theo thời gian, người khỏe mạnh hút thuốc lá có tần suất mắc bệnh tim mạch gấp hai lần người mới bỏ thuốc hoặc đã bỏ từ lâu. Một nghiên cứu có 25 năm theo dõi ghi nhận người không ĐTĐ hút thuốc lá có 5,9/100 lượt người đi khám vì bệnh tim mạch, 3,2/100 ở người mới bỏ thuốc, 3,1/100 ở người bỏ lâu, trong khi những người không hút thuốc chỉ có 2,4/100 lượt người. Người khỏe mạnh nếu cai thuốc lá thì nguy cơ tim mạch giảm rất nhiều so với người bệnh ĐTĐ bỏ thuốc. Tăng cân sau cai không ảnh hưởng đến lợi ích này, vì vậy bỏ thuốc lá giúp khỏe mạnh cho trái tim và cả mạch máu bất luận bạn có tăng cân.
Vậy nên làm gì?
Ngưng hút thuốc lá hạ thấp nguy cơ tim mạch. Nhưng tăng cân khi cai thuốc làm giảm bớt lợi ích này. Lợi ích của ngưng hút thuốc vẫn lớn hơn những tác dụng bất lợi do tăng cân, tăng huyết áp vì cải thiện chức năng mạch máu và mỡ máu. Hãy xác định xem bạn có nguy cơ bị ĐTĐ và tim mạch không để can thiệp bớt xuất hiện rối loạn đường huyết sau ngưng hút. Những đặc điểm nên lưu ý là tuổi, giới, mức độ nghiện thuốc lá, số ký tăng thêm, mức đường huyết trước khi ngừng hút... để ước tính nguy cơ ĐTĐ khi cai hút và cần can thiệp từ khi bắt đầu cai.
Đơn giản và hiệu quả nhất vẫn là tập thể dục để tăng nhạy cảm insulin kết hợp với dinh dưỡng lành mạnh hợp lý. Các ông lưu ý hạn chế tối đa ăn dầu mỡ, chọn thức ăn ít năng lượng, nhiều rau cải xanh và hoạt động thể lực để giữ cân nặng phù hợp.
Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra hút thuốc lá là nguyên nhân gây bệnh ung thư phổi, các bệnh phổi mạn tính.
Ngoài nguyên nhân gây các bệnh lý về hô hấp, hút thuốc lá còn tác động lên hệ tim mạch và là một trong những yếu tố nguy cơ chính của bệnh lý động mạch vành, Tăng huyết áp (Cao huyết áp), tiểu đường, bệnh mạch ngoại vi.
>> Phòng ngừa tái phát sau Đột quỵ
>> Những Điều Cần Biết Về Tăng Huyết Áp Ở Nữ Giới
Mặt khác, hút thuốc lá còn ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác như dạ dày, đại tràng, khả năng hoạt động tình dục, tâm thần…
Nhờ vào các hoạt động truyền thông giáo dục sức khỏe và hoạt động xã hội khác nên hiện nay việc hút thuốc lá tại các nước phát triển đã giảm nhiều.
Trong khi đó thì hút thuốc lá lại gia tăng ở các nước đang phát triển, đặc biệt là các nước châu Á, trong đó có Việt Nam.
1. Mối liên hệ giữa hút thuốc và các bệnh lý tim mạch
Hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ độc lập, quan trọng gây ra các bệnh lý tim mạch. Khi hút thuốc ở người có kèm theo các nguy cơ khác như Tăng huyết áp, Đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, béo phì hoặc người có yếu tố gia đình bị bệnh tim mạch, tác hại của thuốc lá sẽ gấp lên rất nhiều lần.
Mặt khác, các nhà nghiên cứu trên thế giới cũng chỉ ra rằng, Nicotine chỉ là một trong 4.000 thành phần có hại tìm thấy được trong thuốc lá. Do vậy, những loại thuốc được quảng cáo có lọc nicotine cũng không làm giảm đáng kể nguy cơ đối với bệnh tim mạch.
Khi hút thuốc sẽ làm tăng nồng độ chất Catecholamine trong máu và tăng chất carbon monoxide. Các chất này có thể làm khởi phát những cơn đau ngực hoặc làm nặng thêm bệnh tim khác.
Bên cạnh đó, nồng độ nicotine tăng trong máu cũng gây co mạch, tăng huyết áp (cao huyết áp), tăng nhịp tim làm tim phải làm việc nhiều hơn hoặc cũng có thể gây ra những rối loạn nhịp tim.
2. Cơ chế gây xơ vữa động mạch của thuốc lá
Hút thuốc làm tăng nhanh quá trình vữa xơ động mạch theo nhiều cơ chế. Đầu tiên làm tăng nồng độ chất carbon monoxide, là chất làm tổn thương sự toàn vẹn mềm dẻo của lòng mạch tạo điều kiện cho hình thành nhanh mảng xơ vữa.
Hút thuốc lá làm giảm chất HDL-cholesterol (cholesterol có lợi), tăng nồng độ LDL-cholesterol (cholesterol có hại) và tăng triglyceride (mỡ máu) gây tăng tình trạng vữa xơ động mạch.
Các nghiên cứu cho thấy, việc ngừng hút thuốc sẽ làm tăng nồng độ chất HDL-cholesterol, giảm chất LDL-cholesterol và làm giảm tốc độ hình thành xơ vữa động mạch.
3. Lợi ích của việc từ bỏ thuốc lá
Các lợi ích bạn có thể nhận được khi từ bỏ thuốc lá bao gồm:
- Giảm hụt hơi khi tập thể dục hoặc hoạt động thể chất
- Sống lâu hơn, giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và đột quỵ
- Quần áo, tóc, cơ thể, xe hơi và nhà giảm bớt mùi thuốc
- Vị giác và khứu giác trở lại bình thường
- Các vết ố trên răng và móng tay bắt đầu mờ đi
- Tiết kiệm được rất nhiều tiền mỗi năm.
Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ, đây là cách cơ thể bạn bắt đầu phục hồi khi từ bỏ thuốc lá:
- Trong 20 phút đầu tiên: Huyết áp và nhịp tim phục hồi bình thường sau mức tăng đột biến do nicotin gây ra.
- Sau 12 giờ: Mức carbon monoxide trong máu trở lại bình thường.
- Sau 2 tuần: Tuần hoàn và chức năng phổi bắt đầu cải thiện.
- Sau 1 – 9 tháng: Các triệu chứng như ho, tiết dịch nhầy, mệt mỏi, khó thở bắt đầu giảm. Nhung mao của tế bào niêm mạc phế quản trở lại hoạt động bình thường. Giảm tốc độ suy chức năng thông khí đối với người bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính.
- Sau 1 năm: Nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành của bạn giảm 50%.
- Sau 5 năm: Nguy cơ ung thư miệng, cổ họng, thực quản và bàng quang giảm 50%. Đồng thời giảm nguy cơ ung thư cổ tử cung và đột quỵ.
- Sau 10 năm: Nguy cơ ung thư phổi, thanh quản hoặc tuyến tụy giảm xuống.
- Sau 15 năm: Nguy cơ mắc bệnh tim mạch vành của bạn tương đương với người không hút thuốc.
Từ bỏ thuốc lá càng sớm, bạn sẽ càng giảm nguy cơ tổn thương sức khỏe tim mạch. Nếu gặp khó khăn trong việc từ bỏ hoặc cai nghiện thuốc lá, bạn hãy trao đổi với bác sĩ để được tư vấn cụ thể nhé!
Nguồn tham khảo
1. Theo Heart
2. Theo Ahajournals