THS. HOÀNG THỊ THANH HOA – Chi cục Thi hành án dân sự huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội THS. ĐINH DUY BẰNG – Văn phòng Luật sư Trường Thành, tỉnh Bình Dương Thủ tục trả lại tiền, tài sản, giấy tờ cho người được thi hành án đang chấp hành hình phạt tù tại trại giam, trại tạm giam được quy định cụ thể tại Điều 126 và Điều 129 Luật Thi hành án dân sự năm 2011, được sửa đổi bổ sung năm 2014 (Luật Thi hành án dân sự) và Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC ngày 06/02/2013 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an và Bộ Tài chính hướng dẫn trình tự, thủ tục thu, nộp, quản lý tiền, giấy tờ của người phải thi hành án dân sự và trả tiền, giấy tờ cho người được thi hành án dân sự là phạm nhân (Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC). Tuy nhiên, trong thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật, việc trả lại tiền, tài sản, giấy tờ cho người được thi hành án là phạm nhân vẫn còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc. Thứ nhất, về việc xác định trại giam của đương sự Theo quy định tại khoản 1 Điều 129 Luật Thi hành án dân sự thì chấp hành viên gửi thông báo, quyết định về việc nhận lại tiền, tài sản cho người được thi hành án đang chấp hành hình phạt tù thông qua giám thị trại giam, trại tạm giam. Tuy nhiên, việc xác định trại giam, trại tạm giam của đương sự là phạm nhân không phải lúc nào cũng được thực hiện một cách dễ dàng và thuận lợi. Khi chấp hành viên giải quyết việc thi hành án, ngoài các thông tin trong bản án và khai thác từ gia đình, chính quyền địa phương thì không có nguồn thông tin nào cho biết được địa chỉ trại giam của đương sự nếu như cơ quan thi hành án dân sự không nhận được thông báo của trại giam nơi phạm nhân thụ hình. Tình trạng không xác định được địa chỉ trại giam nơi đương sự chấp hành hình phạt tù là khá phổ biến mà các cơ quan thi hành án dân sự thường gặp phải[1]. Mặc dù Điều 3 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC đã quy định rõ, giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự, công an cấp huyện có trách nhiệm thông báo cho cơ quan thi hành án dân sự nơi Tòa án đã xét xử sơ thẩm họ, tên, địa chỉ của phạm nhân là người phải thi hành án dân sự hoặc phạm nhân là người được thi hành án theo bản án hình sự, trong thời hạn 15 (mười lăm) ngày, kể từ ngày tiếp nhận phạm nhân vào trại giam, tuy nhiên, việc thực hiện quy định trên ở nhiều nơi vẫn còn chưa nghiêm túc. Khi chấp hành viên tổ chức thi hành án, thông tin duy nhất về người phải thi hành án là phạm nhân mà chấp hành viên có thể nắm được chỉ có ở bản án, ngoài ra chấp hành viên phải tự tìm hiểu và xác định trại giam nơi người được thi hành án chấp hành hình phạt tù bằng việc gửi công văn đề nghị Tổng cục VIII Bộ Công an cho biết địa chỉ trại giam của đương sự. Nhiều trường hợp, việc xác minh này chậm có kết quả hoặc không có kết quả, cá biệt có những trường hợp cơ quan thi hành án dân sự nhận được công văn của Tổng cục VIII trả lời về việc không xác định được trại giam nào có phạm nhân có tên và địa chỉ như trong yêu cầu của cơ quan thi hành án dân sự. Hành trình xác định trại giam đôi khi rất gian nan và mất nhiều thời gian của chấp hành viên, làm giảm hiệu quả thi hành án. Thứ hai, về thủ tục trả lại tài sản cho phạm nhân – Trường hợp phạm nhân là người được thi hành án dân sự có đơn đề nghị được nhận tiền, giấy tờ tại trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện: Tại khoản 1 Điều 10 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC quy định, trường hợp phạm nhân là người được thi hành án dân sự có đơn đề nghị được nhận tiền, giấy tờ tại trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện thì trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có trách nhiệm thông báo cho cơ quan thi hành án dân sự biết; trong thời hạn 05 (năm) ngày làm việc, kể từ ngày nhận được thông báo, cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm gửi tiền, giấy tờ cho giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện để tiến hành việc trả tiền, giấy tờ cho phạm nhân là người được thi hành án dân sự theo quyết định trả tiền, giấy tờ. Trong thời hạn 05 (năm) ngày làm việc, kể từ ngày nhận được tiền, giấy tờ do cơ quan thi hành án dân sự, chấp hành viên gửi đến, trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện tiến hành trả tiền, giấy tờ cho phạm nhân là người được thi hành án dân sự theo quyết định trả tiền, giấy tờ. Chi phí cho việc gửi tiền, tài sản do người được thi hành án chịu. Khi giao tiền, tài sản cho đương sự, giám thị trại giam, trại tạm giam lập biên bản và gửi cho cơ quan thi hành án dân sự[2]. Tuy nhiên, nhiều phạm nhân có trình độ hiểu biết hạn chế, cá biệt hoặc không biết chữ, việc quy định phạm nhân có đơn xin nhận tiền, giấy tờ trong trại giam đã là một quy định nặng tính thủ tục, lại quy định thêm việc cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có trách nhiệm thông báo cho cơ quan thi hành án dân sự biết trong khi cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có rất nhiều công việc phải làm, việc chờ thông báo của cơ quan thi hành án hình sự cho cơ quan thi hành án dân sự liệu có thực sự khả thi? – Trường hợp người được thi hành án ủy quyền cho người khác nhận tiền, tài sản: Theo quy định tại khoản 1 Điều 129 Luật Thi hành án dân sự, trường hợp người được thi hành án ủy quyền cho người khác nhận tiền, tài sản thì văn bản ủy quyền phải có xác nhận của giám thị trại giam, trại tạm giam. Chấp hành viên trả tiền, tài sản cho người được ủy quyền. Khoản 3 Điều 10 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC cũng quy định trường hợp phạm nhân là người được thi hành án dân sự ủy quyền cho người khác nhận thay tiền, giấy tờ thì giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có trách nhiệm xác nhận vào giấy ủy quyền và gửi giấy ủy quyền cho người được ủy quyền; người được ủy quyền nhận tiền chịu trách nhiệm gửi giấy ủy quyền đó cho cơ quan thi hành án dân sự, cơ quan thi hành án dân sự có trách nhiệm trả tiền, giấy tờ cho người được ủy quyền theo quy định của pháp luật. Như vậy, trong trường hợp trả lại tiền, giấy tờ, tài sản cho người được thi hành án đang chấp hành hình phạt tù giam nếu người nhà muốn đến nhận thay phải có giấy ủy quyền của người đang chấp hành án trong trại giam. Để có được giấy ủy quyền này đôi khi cũng là một việc rất khó khăn[3]. Trên thực tế, có những bản án tuyên trả lại duy nhất một cái quần bò, một cái ví cũ, một con dao hay một cái điện thoại không còn sử dụng được…Đây là những vụ việc quá khó để thi hành xong khi mà đương sự thì ở trong trại giam, người nhà đương sự thì chẳng ai muốn đến nhận những thứ “lặt vặt”, không còn giá trị sử dụng, nhất là khi họ lại cư trú ở các tỉnh xa với nơi xử án hoặc xa với trại giam nơi đương sự thụ hình. Có những trường hợp, cơ quan thi hành án dân sự đã hướng dẫn phạm nhân thực hiện được việc ủy quyền nhưng người được ủy quyền lại không đến nhận tài sản vì cho rằng tài sản có giá trị quá nhỏ không đáng để bỏ công sức và thời gian để đến nhận lại. Do đó, về trình tự, thủ tục trả lại tiền, tài sản cho phạm nhân cần có những quy định đơn giản hơn, nhất là đối với các tài sản có giá trị nhỏ. Về việc giấy ủy quyền có xác nhận của trại giam (khoản 1 Điều 129 Luật Thi hành án dân sự) chỉ nên áp dụng đối với trường hợp tài sản có giá trị lớn, đối với các tài sản có giá trị nhỏ hoặc các loại giấy tờ thì không nên áp dụng quy định này vì trong thực tiễn, việc xin xác nhận của trại giam vào đơn xin nhận tài sản hoặc giấy ủy quyền cũng gặp rất nhiều khó khăn do phạm nhân bị quản lý rất chặt chẽ, việc người nhà phạm nhân đến trại giam xin xác nhận ủy quyền nhận tài sản cũng rất khó khăn, mất nhiều thời gian tổ chức thi hành án. Có trường hợp, trại giam còn yêu cầu xác nhận của chính quyền địa phương vào giấy ủy quyền rồi mới đồng ý xác nhận… Do đó, đối với các trường hợp tài sản có giá trị nhỏ, người thân của phạm nhân có thể xin xác nhận của chính quyền địa phương về nhân thân để đến nhận tài sản tại cơ quan thi hành án, điều này cũng sẽ giản tiện bớt thủ tục và cũng tạo thuận lợi cho chấp hành viên trong quá trình tác nghiệp. Thứ ba, về thủ tục xử lý đối với trường hợp phạm nhân từ chối nhận tiền, tài sản Khoản 3 Điều 129 Luật Thi hành án dân sựquy định, trường hợp người được thi hành án đang chấp hành hình phạt tù từ chối nhận lại tiền, tài sản bằng văn bản có xác nhận của giám thị trại giam, trại tạm giam thì chấp hành viên xử lý tiền, tài sản để sung quỹ nhà nước hoặc tiêu huỷ theo quy định của Luật này. Khoản 4 Điều 10 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC cũng quy định, trường hợp phạm nhân là người được thi hành án dân sự và không phải là người phải thi hành án dân sự mà từ chối nhận tiền, giấy tờ thì giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có trách nhiệm xác nhận vào văn bản từ chối đó và gửi cơ quan thi hành án dân sựđã chuyển giao quyết định thi hành án để tiến hành các thủ tục xử lý theo quy định của pháp luật. Việc quy định phạm nhân phải có văn bản từ chối nhận tài sản cũng dẫn đến việc kéo dài thời gian thi hành án. Do đó, có thể xem xét quy định trong một thời hạn nhất định nếu phạm nhân đã được thông báo hợp lệ về việc nhận tiền, tài sản mà không ủy quyền cho người nhà đến nhận hoặc không thể thực hiện việc trả tài sản thì chấp hành viên xử lý tiền, tài sản để sung quỹ nhà nước hoặc tiêu huỷ theo quy định của Luật Thi hành án dân sự. Mặt khác, quy định “chi phí cho việc gửi tiền, giấy tờ cho phạmnhân do phạm nhân chi trả” (khoản 2 Điều 11 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC) cũng là một quy định rất khó có thể thực hiện trên thực tế, nhất là đối với những số tiền, tài sản có giá trị nhỏ, hoặc trả giấy tờ cho phạm nhân khi mà phạm nhân thường không có điều kiện, tài sản để thi hành đối với những khoản chi phí này. Do đó, nên quy định các chi phí này do ngân sách nhà nước chi trả từ nguồn phí thi hành án được trích lại theo quy định tại khoản1 Điều 11 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC. Để tháo gỡ khó khăn, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan thi hành án dân sự trong việc thi hành án mà người được thi hành án là phạm nhân, cần phải thực hiện đồng bộ và triệt để nhiều giải pháp, cụ thể như sau: Một là, Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC chỉ quy định hướng dẫn trình tự, thủ tục thu, nộp, quản lý tiền, giấy tờ có giá hoặc giấy tờ khác (gọi chung là giấy tờ) của phạm nhân là người phải thi hành án dân sự hoặc thân nhân của họ tự nguyện nộp tại trại giam, trại tạm giam (gọi chung là trại giam), cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện để thi hành án dân sự; trả tiền, giấy tờ cho phạm nhân là người được thi hành án dân sự tại trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện[4], trong khi đó, số lượng các việc thi hành án trả lại các tài sản khác cho phạm nhân là rất lớn, do đó cần xem xét bổ sung các quy định về việc phối hợp giữa trại giam, trại tạm giam với cơ quanthi hành án dân sự trong việc trả lại đối với những tài sản khác để thuận lợi cho việc áp dụng pháp luật. Hai là, cần tăng cường hơn nữa cơ chế phối hợp giữa cơ quan thi hành án dân sự và trại giam, trại tạm giam, nơi giam giữ. Theo quy định tại Điều 3 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC thì giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện có trách nhiệm “thông báo cho cơ quan thi hành án dân sự nơi Tòa án đã xét xử sơ thẩm họ, tên, địa chỉ của phạm nhân là người phải thi hành án dân sự hoặc phạm nhân là người được thi hành án dân sự theo bản án hình sự, trong thời hạn 15 (mười lăm) ngày, kể từ ngày tiếp nhận phạm nhân vào trại giam”, tuy nhiên, cần sửa đổi quy định thời hạn trên. Theo đó, trường hợp phạm nhân (đương sự) đang bị tạm giam thì ngay khi nhận được bản án sơ thẩm của Tòa án, trại tạm giam, nơi giam giữ phải thông báo ngay cho cơ quan thi hành án dân sự nơi xét xử sơ thẩm biết nơi chấp hành hình phạt tù hoặc nơi bị tạm giam của phạm nhân. Trường hợp phạm nhân đang chấp hành hình phạt tù hoặc trường hợp phạm nhân đang tại ngoại và bị bắt đi thụ hình thì trại giam nơi phạm nhân thụ hình có trách nhiệm thông báo ngay cho cơ quan thi hành án dân sự nơi xét xử sơ thẩm biết nơi chấp hành hình phạt tù của phạm nhân. Ba là, mặc dù khoản 4 Điều 4 Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC quy định, trường hợp phạm nhân là người được thi hành án thì cơ quan thi hành án dân sự trực tiếp chuyển tiền cho người được thi hành án thông qua giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện hoặc chuyển vào tài khoản tạm gửi của trại giam, cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện. Đối với giấy tờ khác thì cơ quan thi hành án dân sự chuyển giao cho giám thị trại giam, thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự công an cấp huyện để trả lại cho phạm nhân là người được thi hành án, tuy nhiên,quy định này của Thông tư lại không áp dụng đối với các tài sản khác. Do đó, cần xem xét bổ sung quy định rõ đối với những trường hợp đã xác định được chính xác địa chỉ trại giam, cơ quan thi hành án dân sự thực hiện luôn việc chuyển trả tài sản vào trại giam để trại giam tiến hành trả cho phạm nhân mà không cần các thủ tục như đơn xin nhận tài sản, ủy quyền nhận tài sản… để rút ngắn thời gian thi hành án. Bốn là, đối với những tài sản có giá trị nhỏ, đề nghị bổ sung quy định thống nhất một phương án xử lý chung đối với loại tài sản này (ví dụ: Giá trị tài sản dưới 1.000.000 đồng) thì Tòa án có thể tuyên tịch thu để sung công quỹ nhà nước hoặc tiêu hủy (đối với tài sản đã quá cũ, giảm giá trị), không nên tuyên trả lại cho đương sự, đặc biệt đối với đương sự là bị cáo phải chịu hình phạt tù giam với thời gian dài. Mặt khác, cần nâng cao trách nhiệm kiểm sát của Viện kiểm sát đối với hoạt động kiểm sát vật chứng, tang vật vụ án theo đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Theo đó, chỉ yêu cầu chuyển cơ quan thi hành án dân sự khi tài sản, giấy tờ là vật chứng, tang vật của vụ án, còn những tài sản, giấy tờ không phải là tang vật, vật chứng của vụ án cần phải yêu cầu cơ quan điều tra trả ngay cho đương sự. Việc này sẽ giúp giảm tải số lượng việc thi hành án đáng kể cho các cơ quan thi hành án dân sự và góp phần tiết kiệm thời gian, nhân lực, chi phí của Nhà nước . Năm là, đề nghị xem xét bổ sung khoản 3 Điều 169 Luật Thi hành án dân sự về nhiệm vụ quyền hạn của Bộ Công an. Ngoài quy định chỉ đạo trại giam, trại tạm giam nơi người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù thu các khoản tiền, tài sản mà người phải thi hành án, thân nhân của người phải thi hành án nộp để thi hành án, nên bổ sung quy định về việc chỉ đạo trại giam, trại tạm giam có trách nhiệm phối hợp với cơ quan thi hành án dân sự trong việc trả lại tiền, tài sản cho người được thi hành án là phạm nhân để tăng cường sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan trực thuộc Bộ Công an với các cơ quan thi hành án dân sự trong việc thi hành án trả lại tiền, tài sản, giấy tờ cho người được thi hành án là phạm nhân. Theo thongtinphapluatdansu.edu.vn |
