BÀI. CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH
I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Văn bản thuyết minh nhằm giới thiệu, trình bày chính xác, khách quan về cấu tạo, tính chất, quan hệ, giá trị,… của một sự vật, hiện tượng, một vấn đề nào đó. Có nhiều loại văn bản thuyết minh.
2. Văn bản thuyết minh có thể có nhiều loại hình thức kết cấu khác nhau:
– Kết cấu theo trình tự thời gian: trình bày sự vật theo quá trình hình thành, vận động và phát triển.
– Kết cấu theo trình tự không gian: trình bày sự vật theo tổ chức vốn có của nó (bên trên – bên dưới, bên trong – bên ngoài, hoặc theo trình tự quan sát,…).
– Kết cấu theo trình tự lôgic: trình bày sự vật theo các mối quan hệ khác nhau (nguyên nhân – kết quả, chung – riêng, liệt kê các mặt, các phương diện,…).
– Kết cấu theo trình tự hỗn hợp: trình bày sự vật với sự kết hợp nhiều trình tự khác nhau.
II. PHÂN TÍCH NỘI DUNG
1. Hình thức kết cấu của văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:
a) Đối tượng và mục đích thuyết minh:
– Đối tượng: Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân.
– Mục đích: nhằm giới thiệu cho người đọc về thời gian, địa điểm và diễn biến của hội thổi cơm thi và ý nghĩa văn hoá của nó trong đời sống tinh thần của người lao động vùng đồng bằng Bắc Bộ.
b) Các ý chính của văn bản:
– Thời gian, địa điểm diễn ra lễ hội.
– Diễn biến lễ hội:
+ Thi nấu cơm: làm thủ tục bắt đầu cuộc thi, lấy lửa trên ngọn cây chuối, nấu cơm.
+ Chấm thi: các tiêu chuẩn chấm thi, cách chấm để đảm bảo chính xác, công bằng.
– Ý nghĩa văn hoá của lễ hội đối với đời sống tinh thần của người dân lao động.
2. Hình thức kết cấu của văn bản Bưởi Phúc Trạch:
a) Đối tượng và mục đích thuyết minh:
– Đối tượng: bưởi Phúc Trạch – một loại trái cây nổi tiếng ở Hà Tĩnh.
– Mục đích: giúp người đọc hình dung, cảm nhận được đặc điểm (hình dáng, màu sắc, hương vị hấp dẫn, giá trị bổ dưỡng) của bưởi Phúc Trạch.
b) Các ý chính của văn bản:
– Về hình dáng bên ngoài của bưởi Phúc Trạch.
– Về hương vị đặc sắc của bưởi Phúc Trạch.
– Về sự hấp dẫn và bổ dưỡng của bưởi Phúc Trạch.
– Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
3. Về cách sắp xếp ý của hai văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân và Bưởi Phúc Trạch
– Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân tổ chức kết cấu theo trình tự thời gian, xen lẫn lời kể và lời tả.
– Văn bản Bưởi Phúc Trạch tổ chức kết cấu theo trình tự quan hệ không gian (từ ngoài vào trong), trình tự quan hệ lôgic (các phương diện khác nhau của quả bưởi: hình dáng, màu sắc, hương vị, giá trị bổ dưỡng) và trình tự quan hệ nhân quả (giữa ý thứ nhất, thứ hai và ý thứ ba ; giữa ý thứ ba và ý thứ tư).
4. Nếu cần thuyết minh bài Tỏ lòng (Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão, có thể tổ chức kết cấu như sau:
– Giới thiệu khái quát về tác giả Phạm Ngũ Lão và bài thơ Tỏ lòng.
– Thuyết minh về giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:
+ Giá trị nội dung của bài thơ.
+ Giá trị nghệ thuật của bài thơ.
Chú ý: Có thể thuyết minh giá trị nghệ thuật của bài thơ trước rồi mới thuyết minh giá trị nội dung hoặc đan xen.
– Khẳng định về giá trị của bài thơ.
5. Nếu phải thuyết minh một di tích, một thắng cảnh của đất nước, có thể giới thiệu dựa theo gợi ý sau:
– Giới thiệu chung về di tích hoặc thắng cảnh: tên gọi, giá trị nổi bật,…
– Thuyết minh cụ thể về đặc điểm, giá trị các mặt của di tích hoặc thắng cảnh: vị trí, quang cảnh, sự tích, đặc điểm và giá trị tiêu biểu,…
– Có thể thuyết minh theo trình tự thời gian, không gian, quan hệ lôgic,… hoặc phối hợp một cách linh hoạt, tự nhiên các trình tự kết cấu.
– Khẳng định, nhấn mạnh về đặc điểm cũng như giá trị của đối tượng đã thuyết minh.
Hướng dẫn giải chi tiết các bài tập trong sách giáo khoa 10 trang 168
A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM
I- Kết cấu của văn thuyết minh
a. Xác định đối tượng, mục đích thuyết mình của từng văn bản.
b. Các ý chính của từng văn bản
c.Về cách sắp xếp ý của hai văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân và Bưởi Phúc Trạch.
d. Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh bao gồm
Trả lời:
a.
Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:
- Đối tượng: Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân.
- Mục đích: nhằm giới thiệu cho người đọc về thời gian, địa điểm và diễn biến của hội thổi cơm thi và ý nghĩa văn hoá của nó trong đời sống tinh thần của người lao động vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Văn bản Bưởi Phúc Trạch:
- Đối tượng: bưởi Phúc Trạch - một loại trái cây nổi tiếng ở Hà Tĩnh.
- Mục đích: giúp người đọc hình dung đặc điểm hình dáng của bưởi Phúc trạch
b. Các ý chính của từng văn bản:
Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân:
- Thời gian, địa điểm diễn ra lễ hội.
- Diễn biến lễ hội:
Thi nấu cơm: làm thủ tục bắt đầu cuộc thi, lấy lửa trên ngọn cây chuối, nấu cơm.
Chấm thi: các tiêu chuẩn chấm thi, cách chấm để đảm bảo chính xác, công bằng.
- Ý nghĩa văn hoá của lễ hội đối với đời sống tinh thần của người dân lao động.
Văn bản Bưởi Phúc Trạch:
- Về hình dáng bên ngoài của bưởi Phúc Trạch.
- Về hương vị đặc sắc của bưởi Phúc Trạch.
- Về sự hấp dẫn và bổ dưỡng của bưởi Phúc Trạch.
- Danh tiếng của bưởi Phúc Trạch.
c. Về cách sắp xếp ý của hai văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân và Bưởi Phúc Trạch.
- Văn bản Hội thổi cơm thi ở Đồng Vân tổ chức kết cấu theo trình tự thời gian, xen lẫn lời kể và lời tả.
- Văn bản Bưởi Phúc Trạch tổ chức kết cấu theo trình tự quan hệ không gian (từ ngoài vào trong), trình tự quan hệ lôgic (các phương diện khác nhau của quả bưởi: hình dáng, màu sắc, hương vị, giá trị bổ dưỡng) và trình tự quan hệ nhân quả (giữa ý thứ nhất, thứ hai và ý thứ ba ; giữa ý thứ ba và ý thứ tư).
d. Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh bao gồm:
- Kết cấu theo trình tự thời gian
- Kết cấu theo trình tự không gian
- Kết cấu theo trình tự logic
- Kết cấu theo trình tự hỗn hợp
Tóm lại:
Văn bản thuyết minh có thể có nhiều loại hình thức kết cấu khác nhau
- Kết cấu theo trình tự thời gian: trình bày sự vật theo quá trình hình thành, vận động và phát triển.
- Kết cấu theo trình tự không gian: trình bày sự vật theo tổ chức vốn có của nó (bên trên - bên dưới, bên trong - bên ngoài, hoặc theo trình tự quan sát,…).
- Kết cấu theo trình tự lôgic: trình bày sự vật theo các mối quan hệ khác nhau (nguyên nhân - kết quả, chung - riêng, liệt kê các mặt, các phương diện,…).
- Kết cấu theo trình tự hỗn hợp: trình bày sự vật với sự kết hợp nhiều trình tự khác nhau.
B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
Câu 1: Trang 168 sgk Ngữ văn 10 tập 1
Nếu cần thuyết minh bài Tỏ lòng ( Thuật hoài) của Phạm Ngũ Lão anh chị chọn hình thức kết cấu nào
Bài làm:
Khi thuyết minh bài „Tỏ lòng“ của Phạm Ngũ Lão nêu chọn hình thức kết cấu hỗn hợp. Kiểu kết cấu này phù hợp với tác phẩm,trình bày sư việc theo trình tự khác nhau giúp người đọc hiểu được nội dung nghệ thuật, giá trị tư tưởng của nó.
Các ý chính:
- Giới thiệu về tác giả
- Thuyết minh về thời điểm ra đời của bài thơ
- Nội dung của bài thơ :
- Câu 1, 2: Niềm tự hào về mình và quân đội của mình
- Câu 3,4: Khát vọng lập công trả nợ công danh của tác giả - Vẻ đẹp của từ ngữ, hình ảnh, giọng điệu bài thơ.
Câu 2: Trang 168 sgk Nhữ văn 10 tập 1
Nếu phải thuyết minh một di tích, một thắng cảnh của đất nước thì sẽ giới thiệu những nội dung nào? Sắp xếp chúng ra sao?
Bài làm:
Khi giới thiệu một di tích, một thắng cảnh đất nước, có thể dựa trên các nội dung sau:
- Địa điểm, nguồn gốc lịch sử của di tích.
- Miêu tả vẻ đẹp của di tích.
- ý nghĩa, giá trị của di tích.
Khi miêu tả vẻ đẹp của di tích, có thể sắp xếp theo trình tự không gian: xa - gần, ngoài - trong... để bài văn thêm sinh động hơn