Tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ nghĩa là gì

Tương truyền rằng trong khu mộ tại nhà thờ Westminster, London, Anh quốc, giữa những tấm bia mộ của nhiều nhà lãnh đạo và những người nổi tiếng thế giới, có một tấm bia mộ đặc biệt ghi lại vài lời tâm sự khi sắp lìa đời. Có người cho rằng đó là một bài học cuộc sống sâu sắc, có người lại nói đó là một nhân cách hướng nội, cũng có người lại liên tưởng tới triết lý “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” – thay đổi chính mình để thay đổi thế giới – nổi tiếng của phương Đông.

Kỳ thực, đây là một tấm bia vô danh, dù nó ở cùng nơi với bia mộ của những người nổi tiếng như vua Henry III, George II, cho đến những Charles Dickens, Isaac Newton, Stephen Hawking… Một tấm bia vô danh nằm cạnh các danh nhân như vậy, xem ra có phần nhỏ bé. Tuy nhiên nhiều người lại xúc động khi đọc những dòng chữ khắc trên tấm bia mộ này:

“Khi tôi còn trẻ, còn tự do, trí tưởng tượng của tôi không bị giới hạn, tôi đã mơ thay đổi thế giới.

Khi tôi đã lớn hơn, khôn ngoan hơn, tôi phát hiện ra tôi sẽ không thay đổi được thế giới, vì vậy tôi rút ngắn ước mơ của mình lại và quyết định chỉ thay đổi đất nước của tôi. Nhưng cũng như vậy, dường như đất nước không thể thay đổi được.

Khi tôi bước vào những năm cuối đời, trong một cố gắng cuối cùng, tôi quyết định chỉ thay đổi gia đình tôi, những người gần nhất với tôi. Nhưng than ôi, điều này cũng là không thể.

Và bây giờ, khi nằm trên giường, lúc sắp lìa đời, tôi chợt nhận ra:

Nếu như tôi bắt đầu thay đổi bản thân mình trước, lấy mình làm tấm gương thì có thể thay đổi được gia đình mình, với sự giúp đỡ, động viên của gia đình mình, tôi có thể làm điều gì đó thay đổi đất nước.

Và biết đâu đấy, tôi thậm chí có thể làm thay đổi thế giới!”

Khu mộ tại Westminster, London. (Ảnh: Getty Images)

Người phương Đông thời xưa cho rằng “tiểu trung hữu đại”, trong cái nhỏ có cái lớn, giọt nước nhỏ không ngừng chảy xuống có thể làm mòn tảng đá, mồi lửa nhỏ cũng đủ để đốt cháy cả cánh đồng, việc nhỏ không nhịn sẽ làm loạn chí lớn, mỗi ngày một việc tốt đủ để kết nhiều thiện duyên. Bất cứ “đại thiện” nào cũng cần tích lũy từ “tiểu thiện” mà thành. Không ai có thể một bước trở thành anh hùng, hành trình vạn dặm bắt đầu từ một bước chân. Chính vì thế con người muốn thay đổi thế giới thì trước hết phải thay đổi chính mình, phải bắt đầu từ việc tu thân, sau đó mới đến tề gia, trị quốc, rồi mới bình thiên hạ được.

Trong cuốn Hậu Hán Thư có ghi chép một câu chuyện như thế này:

Thời Đông Hán có một thiếu niên tên là Trần Phiên. Trần Phiên luôn tự cho mình là siêu phàm, cho nên một lòng muốn gây dựng sự nghiệp lớn.

Một hôm, người bạn Tiết Cần đến thăm, nhìn thấy Trần Phiên sống một mình trong căn nhà vô cùng bẩn thỉu, liền nói với bạn: “Vì sao không quét dọn nhà để tiếp đãi khách?”.

Trần Phiên trả lời: “Đại trượng phu xử thế, nên quét thiên hạ, sao lo quét một nhà?”.

Tiết Cần liền lập tức hỏi ngược lại: “Một nhà không quét, sao có thể quét thiên hạ?”.

Trần Phiên hiểu ra và không thể nói được lời nào nữa.

Đây chính là điển cố “Một nhà không quét, sao có thể quét thiên hạ?”.

Bởi thế, Nho gia khi bàn về chuyện “tu thân” thì đặt nó xếp sau “cách vật, trí tri, thành ý, chính tâm”.

“Cách vật” và “trí tri” có ý là tìm tòi nguyên lý của sự vật để hiểu biết đến tận cùng.

“Thành ý” nghĩa là không tự lừa dối mình, khi sống với người khác phải như thế, nhưng khi sống một mình cũng phải như thế, nội tâm phải như thế mà biểu hiện ra bên ngoài cũng phải như thế.

“Chính tâm” là dạy người ta đề phòng dục vọng cá nhân, khắc chế những điều xấu, luôn giữ vững lương tri và chuẩn tắc làm người.

“Tu thân”, kỳ thực có ý là tu dưỡng, sửa đổi, nghiêm khắc với lời nói và hành vi của mình.

“Tu kỷ dĩ kính, tu kỷ dĩ an nhân, tu kỷ dĩ an bách tính”, một người có thể tu chính mình thì sẽ có được sự tôn trọng của người khác, lại có thể mang lại sự bình an cho người khác và cho mọi chúng sinh trên mặt đất này.

Trong mỗi con người đều có cả hai nhân tố thiện và ác, nhưng con người tự cổ chí kim luôn lấy thiện làm chủ, đó là giá trị quan phổ quát của nhân loại. Đạo tu thân về cơ bản chính là kiềm chế phần ác và phát triển phần thiện của bản thân. Một người có tự trọng, có lý trí cần phải luôn nghiêm khắc với chính mình, suy ngẫm về ngôn từ, hành vi hàng ngày của mình và xem xét ý nghĩ của mình có phù hợp với thiên lý hay không.

Sau khi không ngừng tu chỉnh bản thân, hàm dưỡng nên đức hạnh cao thượng thì người đó sẽ mang trên mình trọng trách với xã hội. Bởi vì thông qua không ngừng giáo dục và cảm hóa, con người có thể quay trở về với bản tính lương thiện của mình, nên trách nhiệm của một người chính trực là đánh thức lương tri, bản tính của những người khác, giúp họ quay trở về với con đường chân chính.

Thế nên “Cổ học tinh hoa” mới có lời bàn rằng:

Trong khi nhân tâm thế đạo suy đồi, mình là người còn đứng vững được, thì sao lại chịu suy đồi với thiên hạ cho cùng trôi một loạt. Vì nếu ai cũng như thế cả, thì còn đâu là người cảnh tỉnh được kẻ u mê để duy trì lấy nhân tâm thế đạo nữa? Cho nên những người thức thời, có chí, dù ở vào cái đời biến loạn đến đâu, cũng không chịu đắm đuối vào cái bất nghĩa, khác nào như: cây tùng, cây bách, mùa đông sương tuyết, mà vẫn xanh, như con gà trống, mưa gió tối tăm mà vẫn gáy. Những bậc ấy chẳng những thế mà thôi, lại còn đem bao nhiêu tinh lực tâm trí ra, cố gắng giữ lấy phong hóa mà dìu dắt, mà đưa đường cho những kẻ u mê đắm đuối, coi sự làm việc “Nghĩa”, sự cổ động việc nghĩa như cái chức vụ của mình phải làm vậy…

An Hòa

Xem thêm: Khí tiết người quân tử: Thà làm ngọc nát, không làm ngói lành

Mời xem video:

Cái nhỏ phản ánh cái lớn mà cái lớn không phản ánh cái gì cả.

Bạn đang xem: Tề gia trị quốc bình thiên hạ là gì

Việt Nam có 3 danh nhân thế giới đều gặp nhau ở lòng nhân ái, đặt “chính tâm” lên đầu là Nguyễn Trãi, Nguyễn Du và Hồ Chí Minh. Cả 3 vĩ nhân này đều được nhân dân ghi nhớ và ca ngợi muôn thuở. Cái tâm tạo nên cái tầm và người có tầm ắt hẳn là người có tài. Lịch sử nhân loại chứng minh rằng: cuộc đời con người không được đánh giá bằng những gì mình làm được mà được đánh giá bằng những cái gì họ mang lại cho người khác. Vậy nên, hãy đặt tâm của mình lên ngực để yêu thương và thấu hiểu, lên tay để giúp đỡ người khác, lên mắt để nhìn rõ sự đời, và lên vai để chịu trách nhiệm. Đạo đức là thế đấy! Đạo đức không phải là gọi dạ bảo vâng, cũng chẳng phải là cúi đầu lễ phép. Đạo đức là làm được cái gì.

Chữ “tâm” trong kinh doanh cũng y hệt như vậy. Bản chất của kinh doanh là hầu hạ khách hàng trên cơ sở quyền lợi của mình.

Xem thêm: Đánh Giá Htc Sensation - Htc One Được Lên Bản Sense 6

Tôi quan niệm sống đẹp chỉ có 3 yếu tố: Sống làm người, sống làm công dân (là sống tuân thủ pháp luật, ra đường không vượt đèn đỏ, không nói chuyện điện thoại to ở nơi công cộng, làm sai thì phải xin lỗi,..) và lao động chăm chỉ. Nhiều người rất ca ngợi việc một doanh nghiệp bỏ ra cả đống tiền để làm từ thiện nhưng lại bỏ qua các yếu tố như doanh thu, chất lượng sản phẩm, tình trạng đóng thuế, doanh nghiệp ấy có hủy hoại môi trường không, mục đích của việc làm từ thiện là gì? “Đừng tưởng đỏ mà nghĩ là chín”. Sự đời nó phức tạp lắm nhưng cũng rất công bằng các bạn ạ. Các bạn cứ học đi, lao động, lao động, lao động, tập trung nâng nguồn lực, phát triển trị giá lõi, xây dựng hệ giá trị cá nhân trên nền tảng không vi phạm đạo đức và pháp luật, thành công sẽ gõ cửa nhà các bạn thôi.

Các bạn đừng cố gắng hỏi tôi “Làm sao để em thành công được như thầy” hoặc “nhiều tiền để làm gì” mà hãy hỏi “làm gì để nhiều tiền?”. Hay có bạn thì mở miệng ra là vỗ ngực “đất nước này nhờ có em mà mới đạt được như ngày hôm nay”. Đất nước mình còn nghèo lắm. Mỗi người sinh ra đều mang trong mình một sứ mạng, bạn chỉ cần hoàn thành sứ mạng của mình thôi là đã giúp cho Tổ Quốc rồi, đạt đến mức “trị quốc” rồi đấy!

Ví dụ như trong thời điểm nhạy cảm do sự bùng lên của dịch covid- 19 tại Việt Nam lúc này, bạn chỉ cần biết cách tự bảo vệ sức khỏe của mình, tuân thủ theo quy định của Nhà nước, đoàn kết, đồng lòng, tương thân tương ái, khẩu trang bình thường chỉ vài ba chục ngàn một hộp thì cũng đừng chặt chém cao quá thì cả đất nước này cũng đã biết ơn bạn rất nhiều rồi. Các bạn ạ, “chính tâm – tu thân – tề gia – trị quốc – bình thiên hạ”, chữ “tâm” vẫn luôn được đặt lên hàng đầu, đừng có nóng vội mà đi sai hướng, vội là chết đấy!