Một trường hợp sốc phản vệ do thuốc gây tê Bupivacaine, bệnh nhân được cứu sống và đã xuất viện - Ảnh: TRƯỜNG TRUNG Cẩn thận hội chứng sốc phản vệ Trong cuộc họp trực tuyến toàn quốc của Thường trực Chính phủ với Ban Chỉ đạo quốc gia và các địa phương mới đây, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho biết Việt Nam đã thực hiện tiêm chủng cho tổng cộng 20.695 cán bộ, nhân viên y tế. Trong đó, 4.078 trường hợp có phản ứng thông thường sau tiêm. Số phản ứng nặng chỉ có 5 người phản vệ độ 2 và 1 trường hợp phản vệ độ 3. Các trường hợp này được xử lý và đều đã ổn định sức khỏe. Riêng tại TP.HCM, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM cùng ngày thông tin trong 824 nhân viên y tế tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM đã được tiêm vắc xin có 6 trường hợp có triệu chứng khác: 1 ca huyết áp kẹp, 2 ca tiêu chảy độ trung bình và 3 ca phản ứng phản vệ độ 2. Tất cả được điều trị kịp thời, diễn tiến ổn định, xuất viện sau 24 giờ. Bộ Y tế cho hay tiêm vắc xin là đưa kháng nguyên từ mầm bệnh để kích thích hệ miễn dịch và phát triển miễn dịch đặc hiệu chống lại mầm bệnh mà không gây ra bệnh liên quan đến mầm bệnh. Theo ông Trần Minh Điển, phó giám đốc Bệnh viện Nhi trung ương, phản ứng sau tiêm chủng là hiện tượng đáp ứng miễn dịch của cơ thể với vắc xin. Đa số phản ứng này là nhẹ, rất hiếm phản ứng nặng (hội chứng nhiễm độc, hội chứng sốc phản vệ). Phản vệ là một phản ứng dị ứng, có thể xuất hiện ngay lập tức vài giây, vài phút đến vài giờ sau khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên (yếu tố lạ như thức ăn, thuốc... có khả năng gây dị ứng cho cơ thể) gây ra các bệnh cảnh lâm sàng, có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng. Sốc phản vệ là mức độ nặng nhất của phản vệ do đột ngột giãn toàn bộ hệ thống mạch và co thắt phế quản, có thể gây tử vong trong một vài phút. Để đảm bảo xử trí kịp thời phản ứng sau tiêm chủng, Bộ Y tế đề nghị các điểm tiêm chủng đều có trang thiết bị phòng chống sốc và xử trí cấp cứu với các trường hợp tai biến sau tiêm chủng. Các đội cấp cứu lưu động thường xuyên túc trực để hỗ trợ các điểm tiêm trong trường hợp cần thiết. Việc triển khai tiêm chủng phải thực hiện theo đúng quy trình chặt chẽ, an toàn, hiệu quả. Người được tiêm chủng được theo dõi tại chỗ 30 phút sau khi tiêm, sau đó lên phòng bệnh theo dõi tiếp trong 24 giờ và sau khi về nhà thì tiếp tục theo dõi, thông báo ngay cho cơ quan y tế khi có bất kỳ phản ứng phụ nào xảy ra để được chẩn đoán và xử trí kịp thời. 4 mức phản ứng sau tiêm Có 4 mức độ phản vệ nhanh diễn tiến nặng. Phản vệ độ 2 có thể nhanh chóng chuyển sang độ 3, 4 nhưng cũng có khi mức độ phản vệ nặng lên rất nhanh và không theo tuần tự, cần phải khẩn trương xử trí. * Mức nhẹ (độ I): chỉ có các triệu chứng da, tổ chức dưới da và niêm mạc như mày đay, ngứa, phù mạch. * Mức nặng (độ II): có từ 2 biểu hiện ở nhiều cơ quan: mày đay, phù mạch xuất hiện nhanh; khó thở nhanh nông, tức ngực, khàn tiếng, chảy nước mũi; đau bụng, nôn, tiêu chảy; huyết áp có thể tăng, nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp. * Mức nguy kịch (độ III): biểu hiện ở nhiều cơ quan với mức độ nặng hơn gồm: đường thở (tiếng rít thanh quản, phù thanh quản), thở (nhanh, khò khè, tím tái, rối loạn nhịp thở); rối loạn ý thức (vật vã, hôn mê, co giật); tuần hoàn (sốc, mạch nhanh nhỏ, tụt huyết áp). * Mức độ IV với biểu hiện ngừng hô hấp, ngừng tuần hoàn. Trong số các trường hợp gặp phản ứng sau tiêm ngừa COVID-19 thời gian qua là mức độ nhẹ, có khoảng 0,7% là phản ứng phản vệ. Trong các trường hợp phản ứng phản vệ (độ 2 và 3), chỉ có 1 người phản ứng độ 3, còn lại là độ 2. Xử trí thế nào? Theo ông Trần Minh Điển, các phản ứng mức nhẹ có thể theo dõi tại nhà, trường hợp có biến chứng bất thường cần đưa đến cơ sở y tế. Các phản ứng mức vừa và nặng đều phải xử trí tại cơ sở y tế. Các trường hợp gặp phản ứng phản vệ sau tiêm vắc xin ngừa COVID-19 có các dấu hiệu kẹt huyết áp, phù mạch tại chỗ tiêm, tiêu chảy, nôn, choáng. Hiện nay các cơ sở y tế đều theo dõi tại chỗ 30 phút sau tiêm, yêu cầu người được tiêm theo dõi tại nhà trong 1-2 ngày sau tiêm, phát hiện sớm bất thường và đến cơ sở y tế ngay. Phản vệ là một phản ứng dị ứng, có thể xuất hiện từ vài giây, vài phút đến vài giờ sau khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên (bao gồm thuốc, vắc xin) gây ra các bệnh cảnh lâm sàng khác nhau, có thể nghiêm trọng dẫn đến tử vong nhanh chóng. Các triệu chứngTheo Bộ Y tế, sốc phản vệ là mức độ nặng nhất của phản vệ do đột ngột giãn toàn bộ hệ thống mạch và co thắt phế quản. Vắc xin có thể gây phản vệ cho người mẫn cảm với thuốc hoặc các chất có trong thành phần của thuốc. Bệnh nhân (BN) được xử trí kịp thời sẽ hồi phục nhanh, không có tử vong. Phản vệ có các biểu hiện ở da, niêm mạc: đỏ da, ngứa, nổi mề đay, phù mạch, mẩn đỏ quanh mắt, kết mạc đỏ; ngứa, phù môi, lưỡi. Biểu hiện này chiếm khoảng 80 - 90% số BN phản vệ. Các biểu hiện về hô hấp gặp ở khoảng 70% BN phản vệ với các biểu hiện: ngứa mũi, ngạt mũi, chảy nước mũi, nói khàn, nói khó, đau họng, thở rít, ho, thở nhanh, nông, chẹn ngực, co thắt phế quản, tím tái, ngừng thở.  Với tiêm vắc xin Covid-19 cho trẻ, việc khám sàng lọc có vai trò quan trọng ĐẬU TIẾN ĐẠT Các biểu hiện tim mạch gặp ở khoảng 45% BN phản vệ với các triệu chứng: đau ngực, nhịp nhanh, nhịp chậm, loạn nhịp, đánh trống ngực; hạ huyết áp, mạch nhỏ, đại tiểu tiện không tự chủ, sốc, ngừng tim. Ngoài ra, khoảng 45% BN phản vệ có các biểu hiện tiêu hóa: đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy. Cần nghĩ đến dị ứng phản vệ nếu sau tiêm vắc xin có xuất hiện một trong các triệu chứng: nổi mề đay, phù mạch nhanh; khó thở, tức ngực, thở rít; đau bụng hoặc nôn; tụt huyết áp hoặc ngất; rối loạn ý thức. Theo khuyến cáo của chuyên gia về dị ứng, trong xử trí phản vệ, thuốc adrenalin là thuốc quan trọng hàng đầu để tiêm bắp ngay cho người bị phản vệ từ độ 2. Còn với các ca phản vệ nhẹ (độ 1), dị ứng có thể chuyển thành nặng hoặc nguy kịch, người bị phản vệ được sử dụng thuốc methylprednisolon hoặc diphenhydramin uống hoặc tiêm tùy tình trạng người bệnh, và tiếp tục theo dõi ít nhất 24 giờ để xử trí kịp thời. Việc khám sàng lọc có vai trò quan trọngTS-BS Lê Kiến Ngãi, Trưởng khoa Dự phòng và kiểm soát nhiễm khuẩn, Bệnh viện Nhi T.Ư (Hà Nội), cho biết với tiêm vắc xin Covid-19 cho trẻ, việc khám sàng lọc có vai trò quan trọng để tuyển chọn được nhiều nhất có thể các trẻ em đủ điều kiện tiêm vắc xin đồng thời vẫn phải đảm bảo an toàn. Áp dụng chống chỉ định tiêm vắc xin Covid-19 với các trẻ có tiền sử rõ ràng phản vệ với vắc xin phòng Covid-19 ở lần tiêm trước (có cùng thành phần) với biểu hiện: sốt cao trên 39 độ C kèm co giật hoặc dấu hiệu não/màng não, tím tái, khó thở; trẻ bị suy giảm miễn dịch (do bệnh suy giảm miễn dịch bẩm sinh, trẻ nhiễm HIV giai đoạn lâm sàng 4 hoặc có biểu hiện suy giảm miễn dịch nặng) chống chỉ định tiêm chủng các vắc xin sống giảm độc lực; và các trường hợp chống chỉ định khác theo hướng dẫn của nhà sản xuất đối với từng loại vắc xin. Các trường hợp tạm hoãn tiêm tại các cơ sở tiêm chủng ngoài bệnh viện là các trẻ có tình trạng suy chức năng cơ quan (như suy hô hấp, suy tuần hoàn, suy tim, suy thận, suy gan, hôn mê...); trẻ mắc các bệnh cấp tính, các bệnh nhiễm trùng; sốt từ 37,5 độ C trở lên hoặc hạ thân nhiệt từ 35,5 độ C trở xuống (đo nhiệt độ tại nách); trẻ mới dùng các sản phẩm globulin miễn dịch trong vòng 3 tháng (trừ kháng huyết thanh viêm gan B); trẻ đang hoặc mới kết thúc đợt điều trị corticoid (uống, tiêm) liều cao (tương đương prednisone từ 2 mg/kg/ngày trở lên), hóa trị, xạ trị trong vòng 14 ngày… Thận trọng khi tiêm với các trẻ có tiền sử dị ứng; khi nghe tim phổi bất thường; rối loạn tri giác, rối loạn hành vi (hội chứng đám đông, hội chứng áo choàng trắng…). Chuẩn bị dự phòng phản vệ: Adrenalin là thuốc thiết yếu, quan trọng hàng đầu, sẵn có để sử dụng cấp cứu phản vệ. Nên chuẩn bị bơm tiêm nạp sẵn 0,5 mg adrenalin tại các vị trí có thể xuất hiện BN phản vệ (bàn tiêm, nơi theo dõi sau tiêm). Các nhân viên y tế được tập huấn đầy đủ về cấp cứu phản vệ. Tuyến trên sẵn sàng hỗ trợ kịp thời. Ngăn ngừa và xử trí kịp thời sốc phản vệ: Khai thác kỹ tiền sử. Luôn sẵn sàng bộ dụng cụ chống phản vệ. Nghĩ ngay đến phản vệ khi xuất hiện cấp tính các triệu chứng. Chẩn đoán phản vệ ngay khi có đủ tiêu chuẩn. Adrenalin là thuốc cấp cứu chính và cần được dùng ngay lập tức. Lưu ý phải đúng liều lượng và đường dùng. Cần có sự hỗ trợ kịp thời của tuyến trên. (Nguồn: Bộ Y tế) Báo cáo nhanh của các tỉnh thành cho biết, trong số hơn 3,5 triệu mũi tiêm vắc xin Covid-19 cho trẻ từ 12 - 17 tuổi, ghi nhận có 10.573 (chiếm 0,3%) trường hợp phản ứng thông thường sau tiêm chủng, chủ yếu là phản ứng tại chỗ, đau tại chỗ tiêm. Có 3 trường hợp tai biến nặng sau tiêm đã ghi nhận tại Hà Nội, Bắc Giang; trong đó có 2 trường hợp tử vong sau tiêm vắc xin, nguyên nhân liên quan đến phản ứng phản vệ độ 4. Theo thống kê tại Bệnh viện Bạch Mai, tỷ lệ xuất hiện phản vệ với vắc xin Covid-19 trong thời gian Bệnh viện Bạch Mai thực hiện tiêm chủng là 1/5.000 - 1/6.000 mũi tiêm (thống kê đến tháng 10.2021). |
