UNESCO xác định 22 tiêu chí để tạo ra những gì họ xem là Trường học hạnh phúc. 22 tiêu chí này xoay quanh 3 chữ P. Chữ P đầu tiên là People (con người), gồm các yếu tố: tình bạn và các mối quan hệ trong cộng đồng nhà trường, thái độ tích cực của giáo viên, tôn trọng sự đa dạng và khác biệt của các cá nhân, sự tích cực và hợp tác giữa các thành viên trong nhà trường, điều kiện làm việc của giáo viên, kỹ năng và năng lực của giáo viên. Chữ P thứ hai là Process (Hệ thống), bao gồm các yếu tố như: khối lượng công việc hợp lý và công bằng, tinh thần hợp tác và làm việc nhóm, phương pháp giảng dạy và học tập hấp dẫn, học tập tự do, sáng tạo… Đây là các quy trình, chính sách, hoạt động được thiết kế để vận hành ngôi trường một cách hợp lý. Chữ P thứ ba là Place (Môi trường), bao gồm các yếu tố như: môi trường học tập thân thiện, an toàn, không gian xanh… Ngày 22.4.2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức lễ phát động “Triển khai Kế hoạch nâng cao năng lực ứng xử sư phạm, đạo đức nhà giáo vì một trường học hạnh phúc”. Tại đây, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ đã nêu ra 3 yếu tố cốt lõi trong một trường học hạnh phúc, đó là: yêu thương, an toàn và tôn trọng. Theo ông, đây cũng chính là nhu cầu tự thân, là động lực để các thành viên trong nhà trường phấn đấu thực hiện. Hạnh phúc là một khái niệm có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp cổ (Etuxia) biểu hiện trình độ tư duy của con người, tưởng đã rất quen thuộc, dễ hiểu, được dùng một cách phổ thông, thể hiện ở ngôn ngữ của các dân tộc khác nhau trên toàn cầu. Các nhà triết học và tâm lý học thì cho rằng hạnh phúc là một cảm xúc bậc cao, chỉ có ở loài người, nó mang tính nhân bản sâu sắc và thường chịu tác động của lý trí. Hạnh phúc gắn liền với quan niệm về niềm vui trong cuộc sống. C.Mác, nhà duy vật biện chứng theo đuổi một chủ nghĩa nhân đạo cao cả, trọn đời mang nặng nỗi ưu tư, lòng trắc ẩn và sự cảm thông đối với những người lao động thì cho rằng khái niệm hạnh phúc tương đồng, cùng cấp độ với khái niệm tự do “Người hạnh phúc nhất là người đem đến hạnh phúc cho nhiều người nhất"(1). 1. Những yếu tố tâm lý trong xây dựng trường học hạnh phúc Hạnh phúc là điều mà ai cũng luôn mong muốn trong cuộc đời mình. Ở mỗi thời điểm hay ở mỗi địa điểm khác nhau, chúng ta luôn mong muốn có được hạnh phúc với những nội hàm khác nhau. Chúng tôi cho rằng, hạnh phúc là trạng thái vui vẻ vì cảm thấy hoàn toàn đạt được ý nguyện. Đó là mục tiêu sống, mục tiêu hành động của mỗi con người trong cuộc sống. Vì thế, giáo dục có vai trò quan trọng cho sự hình thành, phát triển trí tuệ của mỗi con người. Do đó, việc mang lại hạnh phúc cho người học là nhân tố quan trọng trong quá trình giáo dục. Chính vậy, nhà trường trở thành trường học hạnh phúc là xu hướng tất yếu, ở đó mọi người đều có được cảm giác vui vẻ vì đạt được ý nguyện. Quá trình giáo dục trong nhà trường, quan trọng nhất là làm thế nào để mỗi thầy giáo, cô giáo thấy được niềm hạnh phúc, để chính họ là người truyền cảm hứng, mang đến niềm vui, hạnh phúc cho học sinh. Trong nhà trường, hiệu trưởng là người khởi nguồn và tổ chức, kiến tạo; ngược lại, sự thành công và hạnh phúc của học sinh, của giáo viên lại là thành công và niềm vui của hiệu trưởng. Với nhận thức ấy, muốn có trường học hạnh phúc phải có những con người (những chủ thể) hạnh phúc: Các chủ thể trong một nhà trường bao gồm cán bộ, giáo viên, nhân viên, phụ huynh và học sinh. Những yếu tố tâm lý nào để cho các chủ thể đó được hạnh phúc, làm sao để thỏa mãn được những mong muốn, nguyện vọng của họ ở trong trường học? Nhận thức như thế nào cho chính xác và đầy đủ nhất về trường học hạnh phúc? Để từ đó làm cho bản thân được hạnh phúc, xây dựng trường học hạnh phúc. Một trường học hạnh phúc phải chăng nên xuất phát đầu tiên là có những người dạy hạnh phúc. Giáo viên cảm thấy hạnh phúc và giúp các học sinh được hạnh phúc. Đó là những vấn đề trăn trở cần được suy xét và có lẽ đây cũng là một trong những vấn đề đang cần được nghiên cứu. Từ việc nhận thức chính xác về trường học hạnh phúc sẽ giúp tìm ra cách xây dựng trường học hạnh phúc. Đây là kênh thông tin để các nhà quản lý điều chỉnh, thay đổi phương pháp chỉ đạo, tạo môi trường phù hợp với sự mong đợi của giáo viên và học sinh. Các giáo viên sẽ biết cách làm cho mình được hạnh phúc trong công việc, biết cách gần gũi, quan tâm, yêu thương giúp cho học sinh cũng được hạnh phúc Thực tiễn hiện nay, các trường học đang có xu hướng xây dựng trường học hạnh phúc, đẩy mạnh phong trào thay đổi để có một trường học hạnh phúc, trở thành nhiệm vụ để thi đua, phấn đấu xây dựng thương hiệu hạnh phúc. Đối với các chủ thể là giáo viên trong nhà trường nắm bắt với tư duy đó và ngay từ đầu họ đã và đang rất nỗ lực nhận thức đúng đắn và đầy đủ nhất, tích cực để thay đổi trong phương pháp giảng dạy để kiến tạo lên ngôi trường hạnh phúc. Từ trong phương pháp giảng dạy, tập trung ngay vào định hướng năng lực người học; trong mối quan hệ giữa các đồng nghiệp luôn có thái độ, hành vi hoà nhã chia sẻ, động viên cùng phát triển; với phụ huynh, với học sinh theo hướng thân thiện, gần gũi, yêu thương nhưng vẫn trong khuôn khổ kỷ cương trường lớp. 2. Nhận thức về trường học hạnh phúc Trong Tâm lý học nhận thức và kỹ thuật nhận thức, nhận thức thông thường được coi là quá trình xử lý thông tin của tâm trí người tham gia hay người điều hành hoặc của bộ não. Theo đó nhận thức được cho là quá trình phản ánh năng động và sáng tạo hiện thực khách quan vào bộ não con người. Nhờ hoạt động nhận thức, không chỉ cái bên ngoài mà cả bản chất bên trong, các mối quan hệ mang tính quy luật chi phối sự vận động, sự phát triển các sự vật hiện tượng, không chỉ phản ánh cái hiện tại mà cả cái đã qua và cái sẽ tới. Sự nhận thức của con người vừa ý thức, vừa vô thức, vừa cụ thể, vừa trừu tượng và mang tính trực giác. Trong tâm lý học và triết học khái niệm về nhận thức liên quan chặt chẽ đến các khái niệm trừu tượng như trí óc và trí tuệ, bao gồm các chức năng tâm thần, các quy trình tâm thần và các trạng thái của các thực thể thông minh (cá nhân, nhóm, tổ chức, trí tuệ nhân tạo...) Cách sử dụng khái niệm nhận thức khác nhau trong từng ngành học. Trong tâm lý học và trong khoa học nhận thức cho rằng nhận thức thường đề cập đến các chức năng tâm lý của một cá nhân xử lý thông tin. Vậy trường học hạnh phúc là gì? Thế nào là trường học hạnh phúc? Cần được nhận thức đúng đắn nhất, có cách hiểu đúng thì sẽ có hành động chính xác và hiệu quả. Một cách dễ hiểu nhất, “Trường học hạnh phúc” là nơi thầy cô, học sinh cũng như phụ huynh đều cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học. Là nơi tình yêu thương giữa các nhà giáo, giữa thầy và trò, giữa học sinh với nhau được trân trọng và bồi đắp hàng ngày. Ngoài ra, “Trường học hạnh phúc” phải là nơi an toàn cho các hoạt động dạy và học của thầy trò, không tồn tại cách hành xử bạo lực, không diễn ra các hành vi phi đạo đức. Bên cạnh truyền thụ kiến thức, kỹ năng, thái độ cho học sinh, trường còn chú trọng giáo dục bồi đắp tâm hồn đẹp cho các em. Mọi xúc cảm riêng biệt, cá tính sáng tạo của thầy và trò phải luôn được tôn trọng, không bị áp đặt một cách máy móc, rập khuôn theo phương cách giáo dục xưa cũ lỗi thời, lạc hậu. Mục tiêu các hoạt động của nhà trường không chỉ nhằm làm cho giáo viên và học sinh cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học, mà còn từ nơi khởi đầu đó, hạnh phúc sẽ lan tỏa đến phụ huynh học sinh và toàn xã hội. Nhằm xây dựng một môi trường giáo dục lành mạnh, mỗi lớp học thực sự trở nên hạnh phúc, mỗi ngày đến trường của học sinh thực sự là một ngày vui. Tiếp đó, các học sinh đến trường được trải nghiệm giờ học hạnh phúc và giờ chơi hạnh phúc; giao lưu sau giờ ra chơi và gửi thông điệp “Những mong muốn của các em về ngôi trường hạnh phúc”. Theo cách dễ hiểu nhất, trường học hạnh phúc là một ngày đến trường, giáo viên, học sinh đều cảm thấy là một ngày vui và thực sự ý nghĩa. Vì thế, nhiệm vụ của thầy cô giáo không chỉ đơn giản là lên lớp với những bài giảng trong sách vở và những vận dụng thực tế, mà còn là làm thế nào để học sinh thấy được ngôi trường của mình trở thành một nơi thú vị. “Đó là một mục tiêu mà tất cả chúng ta đều hướng đến vì tương lai của học sinh. Vì vậy, sứ mệnh của người thầy lại càng trở lên thiêng liêng vào cao cả hơn bao giờ hết. Sự tôn vinh, kính trọng đối với nhà giáo không chỉ ở kiến thức uyên thâm hay ở tài nghệ sư phạm mà quan trọng hơn cả là sự mô phạm về phẩm chất đạo đức, lòng yêu nghề, mến trẻ, sự mẫu mực trong lối sống, ở giá trị cao cả và trong sáng của nhân cách nhà giáo”. Vậy nhận thức về trường học hạnh phúc phải chăng là nhận thức về thay đổi từ trong tư duy cho đến cách làm; bản thân mỗi nhà giáo cần phải thay đổi, từ nhận thức đến hành động, từ những điều nhỏ nhất và cần lắm sự chung tay của toàn xã hội. Đó là nỗ lực từ các cấp quản lý giáo dục nhằm tinh gọn, thống nhất, khoa học trong chỉ đạo, điều hành; giảm bớt gánh nặng, áp lực về hệ thống văn bản, cũng như tích hợp thống nhất các tiêu chuẩn đánh giá xếp loại đội ngũ. Đối với Hiệu trưởng, đó là sự thay đổi tư duy, cách nghĩ, quan điểm quản trị, cách thức điều hành, chuyển từ tư duy quản lý, mệnh lệnh hành chính sang tư duy phục vụ, đặt lợi ích của người học lên hàng đầu, tạo động lực cho giáo viên, để mỗi thầy cô thực sự hạnh phúc và hạnh phúc đó sẽ được lan tỏa tới tất cả học sinh. Đối với giáo viên, đó là yêu thương học trò bằng tất cả trái tim và tấm lòng nhân ái của mình, lan tỏa cho học sinh niềm tin và tình yêu vào cuộc sống, vào tương lai bằng chính những cử chỉ đầy tính nhân văn. 3. Động cơ trong xây dựng trường học hạnh phúc Trong xây dựng trường học hạnh phúc tìm hiểu động cơ có thể được coi là xuất phát điểm quan trọng, đó là động lực chủ yếu thúc đẩy các thành viên tham gia hoạt động trong nhà trường tìm cách để tạo ra một ngôi trường hạnh phúc. Đó là lý do để các thầy các cô quyết định thay đổi bản thân để giúp chính mình được hạnh phúc, từ đó làm cho các em học sinh cũng được hạnh phúc khi đến trường. Một thực trạng hiện nay còn xảy ra trong học đường, đó là việc mất an toàn khi đến trường, bạo lực học đường, còn thấy những cái chết thương tâm khi học sinh bị bỏ quên trên xe hay chết do cây đổ, cổng trường đổ và ti tỉ những tai nạn, rủi ro khác xảy ra... Những cuộc chạy đua vào trường điểm khiến nhiều phụ huynh phải xếp hàng từ nửa đêm để mua hồ sơ hay việc các bậc phụ huynh phải lao như thiêu thân đưa con đi ôn luyện để mong có xuất vào trường điểm cho con em không bị thất học. Nhiều những cuộc chạy đua chóng mặt trong các kì thi và đăng ký chọn trường của học sinh cũng đã làm nhức nhối dư luận xã hội. Đặc biệt là hành vi bạo lực trẻ mầm non vẫn còn tồn tại... Tất cả những lý do đó có thể biến thành động cơ để thay đổi cho trường học thay đổi, xây dựng một trường học hạnh phúc đúng nghĩa. Liên Hợp Quốc (UN) thừa nhận “hạnh phúc là một trong những quyền cơ bản của con người” và lấy ngày 20.3 hằng năm là “Ngày Quốc tế hạnh phúc”. Còn trong nhà trường, theo bài học “viết đơn từ” mà học sinh được học từ lớp 3 cấp tiểu học, quy định trong phần mở đầu bất cứ một văn bản hành chính nào, học sinh đều phải viết dòng tiêu ngữ mang tính bắt buộc: “Độc lập – Tự do – Hạnh phúc”, thể hiện khát vọng cao cả của toàn xã hội; đó chính là một giá trị, là mục đích phấn đấu suốt đời của mỗi công dân, của mọi gia đình. Có thể hiểu “Trường học hạnh phúc” là nơi không có bạo lực học đường, không có hành vi vi phạm đạo đức nhà giáo, không có những hành xử xúc phạm danh dự, nhân phẩm, thân thể nhà giáo và học sinh; là nơi thầy cô và học sinh vui sống trong sẻ chia, cảm thông và yêu thương nhau; nơi đó cũng là mái nhà chung mà mỗi ngày giáo viên và học sinh đến trường là một niềm hạnh phúc. Để xây dựng trường học hạnh phúc đúng với các tiêu chí của nó, cán bộ quản lý, thầy cô giáo và học sinh trong nhà trường phải nỗ lực không ngừng, với nhiều giải pháp cụ thể, thiết thực. Hạnh phúc phải được bồi đắp hằng ngày, mọi lúc, mọi nơi, để học sinh đến trường cảm thấy được sống, được học một cách hạnh phúc. Xây dựng “Trường học hạnh phúc” là một trong những hoạt động trọng tâm của ngành Giáo dục từ năm học 2018 - 2019, nhằm giúp cho đội ngũ giáo viên ngày càng vững mạnh mọi mặt và sẵn sàng tích cực đồng hành với lộ trình đổi mới giáo dục của nước nhà. Biểu hiện của tình yêu thương là sự quan tâm, chia sẻ, tin tưởng, hỗ trợ và bao dung giữa các cá nhân với nhau. “Trường học hạnh phúc” là nơi thầy cô, học sinh cũng như phụ huynh đều cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học. Đó là nơi tình yêu thương giữa các nhà giáo với nhau, giữa thầy và trò, giữa học sinh với nhau được trân trọng và bồi đắp hằng ngày. Mục tiêu các hoạt động của nhà trường không chỉ nhằm làm cho giáo viên và học sinh cảm thấy hạnh phúc trong quá trình dạy và học, mà còn từ nơi khởi đầu đó hạnh phúc sẽ lan tỏa đến phụ huynh học sinh và toàn xã hội. Học sinh chính là đối tượng trung tâm của sự nghiệp giáo dục và là chủ nhân của “Trường học hạnh phúc”, cần được lưu tâm đầu tiên. Trường học hạnh phúc, trước hết là nơi học sinh cảm nhận được hạnh phúc. Các em không chỉ được tiếp thu kiến thức, mà còn vui chơi, giải trí, tự do thể hiện tư duy, năng lực cá nhân và kỹ năng sáng tạo theo đúng tâm sinh lý lứa tuổi của mình. Ở đó, học sinh được chăm sóc, bảo vệ, không có bạo lực học đường, các em học sinh và thầy cô có cơ hội đến gần với nhau hơn; học sinh được thầy cô tôn trọng sự khác biệt, thấu hiểu, chia sẻ khó khăn và hỗ trợ mọi phương diện, không còn bị áp lực về điểm số, về thành tích học tập, về các phong trào thi đua mang tính hình thức. Có thể thấy từ động cơ tích cực sẽ tạo ra hứng thú, trở thành nhu cầu cần được thoả mãn. Một môi trường hạnh phúc sẽ là niềm cảm hứng để thầy cô và học sinh cùng hoạt động lao động sáng tạo và tỏa sáng. Vậy xây dựng trường học hạnh phúc là thỏa mãn được nhu cầu của giáo viên và học sinh, là cách đi xây động cơ, tạo động lực, khơi dậy cảm hứng, gây hứng thú cho người dạy và người học. Tiếp theo, “Trường học hạnh phúc” được tạo nên bởi các hành vi chuẩn mực của thầy, cô giáo có đạo đức trong sáng, yêu nghề, tận tụy. Phong trào xây dựng Trường học hạnh phúc nhằm tạo cơ hội cho nhà giáo đổi mới, thực hiện phương pháp giáo dục và ứng xử các tình huống sư phạm phù hợp, đảm bảo các quy định về đạo đức nhà giáo và giáo dục học sinh đạt hiệu quả. Giáo viên cần tích cực tự học, tự rèn luyện, bổ sung kỹ năng nghiệp vụ để nâng cao năng lực ứng xử sư phạm, tiến tới khắc phục hoàn toàn hiện tượng nhà giáo vi phạm đạo đức, có hành vi ứng xử phản sư phạm; biến những khó khăn, thách thức trong nghề thành những cơ hội để khẳng định phẩm chất, năng lực của bản thân trước phụ huynh, đồng nghiệp và học sinh. Giáo viên phải dũng cảm phá vỡ lối mòn, thay đổi bản thân. Chuyển đổi phương pháp dạy học đọc chép sang dạy học tương tác, không áp đặt mặc định “thầy cô luôn đúng”, cùng học sinh phân tích mổ xẻ vấn đề của bài học. Mạnh dạn áp dụng những phương pháp mới, đồng thời cũng không đánh mất vai trò trung tâm của người thầy, giáo viên cần chủ đạo định hướng, gợi mở cho học sinh chủ động truy cập những thông tin liên quan đến bài học. Không đặt nặng yêu cầu thi đua để đạt danh hiệu dạy giỏi mà giáo viên nên chú trọng phấn đấu thành một nhà giáo dục, nhà tâm lý giáo dục học sinh hiệu quả. Vai trò nhà trường cũng rất quan trọng, trong đó hiệu trưởng là “đầu tàu”, luôn hướng các hoạt động của nhà trường vào mục tiêu “Tất cả vì học sinh thân yêu”. Ban giám hiệu cần tạo sự chuyển biến mạnh mẽ ở giáo viên về nhận thức, năng lực nghề nghiệp, tình cảm và sự thân thiện đối với học sinh. Xây dựng những tập thể nhà giáo chuẩn mực, môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh. Nhà trường giúp cho học sinh tiến bộ, không gây áp lực điểm số; cần tạo cơ hội để các em mạnh dạn bộc lộ những tâm tư, nguyện vọng, và nhà trường tìm cách giải quyết những vướng mắc, đáp ứng những yêu cầu chính đáng của học sinh. Thường xuyên tổ chức các buổi tiếp học sinh, phụ huynh để kịp thời nắm bắt về hoàn cảnh, tâm tư học sinh. Xây dựng hộp thư điện tử, đường dây nóng để các em kịp thời trao đổi chia sẻ với giáo viên khi cần. Nhà trường tôn trọng tinh thần tự chủ và sáng tạo trong giảng dạy, đảm bảo các điều kiện vật chất cho dạy học, hỗ trợ giáo viên về kỹ năng quản lý học sinh, đảm bảo môi trường làm việc an ninh, an toàn. Xây dựng “Trường học hạnh phúc” luôn là nỗi trăn trở của mỗi nhà giáo. Đây chính là mục tiêu, nhiệm vụ trọng tâm của ngành Giáo dục trong chặng đường dài trước mắt, đòi hỏi từ lãnh đạo, giáo viên đến học sinh đều phải phấn đấu chuyển biến. Để xây dựng thành công “Trường học hạnh phúc”, trước hết phải xây dựng môi trường hạnh phúc, giáo viên hạnh phúc. Thầy cô hạnh phúc trong công việc của mình, từ đó mới lan tỏa hạnh phúc đến học sinh. Thầy cô hạnh phúc, học sinh hạnh phúc sẽ tạo nên lớp học hạnh phúc, trường học hạnh phúc. Khi ấy, niềm hạnh phúc không chỉ bó hẹp dưới mái trường, mà còn lan tỏa, song hành cùng gia đình hạnh phúc, xã hội hạnh phúc. 4. Xây dựng tình cảm từ ngôi trường hạnh phúc Xúc cảm, tình cảm là những hiện tượng tâm lý biểu thị thái độ của con người đối với những sự vật và hiện tượng có liên quan đến nhu cầu của họ dưới hình thức rung cảm. Cảm xúc là những thái độ rung cảm của con người với những sự vật và hiện tượng có liên quan đến việc thỏa mãn hay không thỏa mãn những nhu cầu cá nhân. Tình cảm là thái độ cảm xúc ổn định của con người với hiện thực xung quanh và đối với bản thân mình, nó như là một thuộc tính ổn định của nhân cách. Trường học hạnh phúc là trường học thân thiện, đem đến sự hài lòng, thỏa mãn và đáp ứng tốt nhu cầu, quyền được học tập, giáo dục, rèn luyện một cách toàn diện về thể chất, tinh thần và trí tuệ của người học. Khi con người có hạnh phúc, cảm xúc được thăng hoa, sẽ tạo động lực tinh thần để người học không ngừng nỗ lực vươn lên chiếm lĩnh những đỉnh cao tri thức nhân loại, để khẳng định mình và có những cống hiến lớn lao cho xã hội. Để người học có được niềm vui, niềm hân hoan, hạnh phúc mỗi khi đến trường, những người có trách nhiệm (cán bộ quản lý giáo dục, thầy cô giáo) phải trao đi những yêu thương bằng những hành động cụ thể; biết quan tâm đến hoàn cảnh của mỗi em; nắm bắt được tâm lí, năng lực, sở trường của người học để có biện pháp giáo dục phù hợp, hiệu quả nhất. Trường học hạnh phúc là khi mỗi học sinh cảm nhận được sự ấm áp, yêu thương tỏa ra từ thầy cô, bạn bè với niềm vui được nhân lên và nỗi buồn được san sẻ. Hạnh phúc với người học đôi khi rất giản dị, một lời hỏi thăm, nhắn nhủ, động viên; một lời phê, nhận xét chính xác, chân tình; một giờ giảng hay, hấp dẫn; một phong cách giản dị, trong sáng, mực thước với trí tuệ uyên bác của thầy cô đều để lại những ấn tượng, hình ảnh đẹp sẽ theo người học suốt cuộc đời. Hạnh phúc còn là khi nỗ lực, cố gắng của người học được đền đáp, ghi nhận qua những điểm số chính xác, bằng những phần thưởng nho nhỏ động viên; là sự chân thành, hồn nhiên, trong sáng của tình bạn; là những vấn vương, rung động đầu đời của tuổi mới lớn; là khung cảnh nên thơ, trữ tình của hàng cây, ghế đá,… Những hành động đẹp, lời nói đẹp, cảnh quang đẹp của thầy cô, bè bạn, mái trường đều góp phần dệt nên xúc cảm hạnh phúc, hân hoan trong trái tim, suy nghĩ tuổi học trò. Khi con người cảm thấy được hạnh phúc, được quan tâm, yêu thương; thấy trường học thực sự là nơi hữu ích, sẽ tạo cho họ sự phấn chấn, mê say trong học tập, nghiên cứu khoa học để trở thành người hữu ích cho xã hội. Vì thế có thể nói trường học hạnh phúc là nền tảng, bệ đỡ tinh thần để những ý tưởng, mục tiêu giáo dục, đào tạo được thực thi một cách hiệu quả, ý nghĩa nhất. Để xây dựng trường học hạnh phúc, việc đầu tiên là sự thống nhất trong nhận thức và quyết tâm hành động của toàn ngành giáo dục, nhất là người đứng đầu mỗi cơ quan, đơn vị. Đó là những tình cảm tốt đẹp, là nơi lý tưởng để bồi đắp những trái tim yêu nghề, mến trẻ của thầy cô; là nơi để con trẻ được thoải mái, gắn kết thân tình bởi những tình cảm tốt đẹp trong học đường. Thời gian qua, trước những tác động của nhiều nhân tố chủ quan và khách quan, nhất là những tác động xấu của mặt trái nền kinh tế thị trường, sự bùng nổ công nghệ thông tin, Internet, mạng xã hội đến tâm lý tuổi học trò khiến nhiều em có những suy nghĩ, hành động sai lệch. Điều này đang chi phối và ảnh hưởng lớn đến môi trường giáo dục. Một trong những giá trị, mục tiêu hướng đến của trường học hạnh phúc là sự an toàn cho cả thầy và trò, tuy nhiên hiện nay, không ít trường học đang không thể đứng vững trước sự tấn công ồ ạt, tinh vi của những trào lưu tư tưởng, lối sống phức tạp được du nhập từ bên ngoài; là tệ nạn xã hội, ma túy, bạo lực; là những tư tưởng, thói quen lệch lạc của không ít bạn trẻ; là những hành động thiếu văn hóa của nhiều bậc phụ huynh; là sự suy thoái đạo đức, nhân cách của không ít cán bộ quản lý giáo dục vì lợi ích trước mắt mà hủy hoại nhân tâm. Những vụ việc, hiện tượng tiêu cực, gian lận trong thi cử thời gian qua; những câu chuyện đau lòng khi một số học sinh bị thầy cô xâm hại, quấy rối tình dục; sự việc một số bảo mẫu bạo hành trẻ em; những tai nạn thương tâm của học trò do sự lơ là, vô tâm của người lớn; những vụ phụ huynh tố cáo nhà trường, chà đạp lên nhân phẩm, danh dự thầy cô; sự thương mại hóa, đề cao lợi ích, đồng tiền của một số cơ sở giáo dục,… những vụ việc ấy tuy không nhiều nhưng dư chấn và hậu họa mà nó để lại là vô cùng lớn, gây tâm lý hoài nghi, mất niềm tin vào giáo dục, làm doãng cách mối quan hệ thầy trò, gia đình và nhà trường. Với phụ huynh và học sinh, chỉ cần một chút nghi ngại về nhà trường (trong hoạt động giáo dục, trong chi tiêu tài chính, trong ứng xử, giao tiếp) thì rất khó để có được sự an vui, hạnh phúc mỗi khi đến trường. Đánh giá về những bất cập, hạn chế của lĩnh vực giáo dục những năm qua, Dự thảo các văn kiện trình Đại hội XIII của Đảng nêu rõ: "Đổi mới tư duy và hoạt động giáo dục và đào tạo chưa đáp ứng tốt yêu cầu đặt ra… Chưa chú trọng đúng mức đến phát triển phẩm chất và kỹ năng người học. Giáo dục làm người, đạo đức lối sống có lúc, có nơi bị xem nhẹ… Còn không ít tiêu cực trong giáo dục và đào tạo"(2). Vì thế để xây dựng mô hình trường học hạnh phúc, tiêu chí đầu tiên mà mỗi cơ sở giáo dục phải tạo ra là sự an toàn cho người học, tức là người học được sống, học tập trong môi trường lành mạnh, đậm tính nhân văn, dân chủ. An toàn đầu tiên là an toàn về tính mạng, thân thể, không được để xảy ra tình trạng nguy hiểm trong phạm vi khuôn viên nhà trường như tình trạng cây gãy đổ, điện giật, tường rào sụt lún, phòng học nứt nẻ, xuống cấp. Nhà trường cần phối hợp tốt với chính quyền, công an địa phương để kịp thời ngăn chặn và đẩy lùi những hành vi phản văn hóa từ bên ngoài tấn công, xâm nhập nhà trường. Điều đặc biệt quan trọng với mỗi cơ sở giáo dục là phải tạo được sự an nhiên trong tâm hồn mỗi người học bằng những tri thức, kỹ năng sống mà thầy cô cung cấp, chia sẻ. Những bài học từ sách vở, từ kinh nghiệm sống của thầy cô sẽ tạo sức đề kháng, là lá chắn vững chắc để người học tự tin, chủ động trong ứng phó với mọi tình huống có thể xảy ra theo hướng an toàn, phù hợp. Thực hành dân chủ trong trường học là khi người dạy, người học đều ý thức rõ về quyền hạn, trách nhiệm, nghĩa vụ của mình với những người xung quanh, với cơ quan, tổ chức; phát huy tinh thần chủ động, tích cực tranh luận, trao đổi của người học; ghi nhận những ý tưởng độc đáo, mới lạ; tôn trọng sự khác biệt trong văn hóa, tôn giáo, phong tục tộc người. Khi con người được tôn trọng, được đối xử bình đẳng với những sáng kiến cá nhân được lắng nghe sẽ là động lực lớn để người học vươn lên khẳng định mình và sẽ có nhiều cống hiến cho xã hội. Để trường học thân thiện, hạnh phúc, xứng đáng là ngôi nhà, gia đình, tổ ấm thứ hai với mỗi người học thì những giá trị yêu thương, quan tâm, sẻ chia cần được thực hành tốt trong mỗi nhà trường. Giáo dục phải xuất phát từ tình yêu thương, quan tâm sâu sắc đến mỗi con người. Đó là nơi nâng niu, chắp cánh những ước mơ, khát vọng. Giáo dục phải vì con người, vì sự tiến bộ của học trò. Giáo dục phải cảm hóa, giúp người học nhận ra những khiếm khuyết, hạn chế của bản thân để không ngừng vươn lên hoàn thiện mình. Nhưng yêu thương phải gắn liền với kỷ luật, kỷ cương, với nếp sống văn minh, tiến bộ. Xây dựng môi trường học tập nhân văn, thân thiện, tiến bộ, khoa học là điều cần thiết để thực thi trường học hạnh phúc. Muốn được điều đó cần sự kiên trì, nỗ lực, sự quyết tâm của toàn ngành giáo dục và sự chung tay góp sức của cả cộng đồng. 5. Nhân cách, trí tuệ con người được hình thành từ ngôi trường hạnh phúc Ngôi trường hạnh phúc hình thành nhân cách tốt đẹp trong học sinh. Triết lý giáo dục của ngôi trường hạnh phúc tạo nên cộng đồng học sinh tử tế, tích cực, kỷ cương và có trách nhiệm với xã hội nhờ phương pháp sư phạm tiên tiến, đội ngũ giáo viên - trợ giảng tâm huyết, yêu thương học sinh. Khi trường học tôn vinh những giá trị tốt đẹp, như: Yêu thương và đồng cảm; Quan tâm và phục vụ; Bình đẳng và công bằng hay khuyến khích học sinh phát triển những thái độ như: Tích cực (tự tạo động lực); Dấn thân (tự đề ra thử thách); Cầu tiến (luôn phấn đấu để hoàn thiện)… thì học sinh sẽ có động lực thực hiện những hành vi đúng đắn mỗi ngày, biến sự ứng xử tử tế và giao tiếp lịch thiệp trở thành thói quen hằng ngày. Đồng thời, phụ huynh cũng sẽ được trường học mời gọi đồng hành trong hành trình phát triển nhân cách của học sinh vì gia đình chính là “trường học đầu tiên” của mỗi đứa trẻ. Như vậy, từ nhà đến trường, học sinh sẽ luôn được học hỏi cách hành xử nhân văn và được động viên làm điều có ích cho mọi người. Hiện nay, đã có một số “mô hình trường học mang lại hạnh phúc và hứng khởi cho học sinh” được hình thành, có thể kể đến là Hệ thống trường song ngữ quốc tế EMASI. “Ngôi trường thế hệ tiên phong” EMASI đang thực hiện ở chương trình học ưu việt từ các nước phát triển, phương pháp sư phạm đa chiều, cơ sở vật chất hiện đại chuẩn quốc tế cùng đội ngũ giáo viên tinh nhuệ để tập trung phát triển toàn diện cho học sinh. Ngôi trường hạnh phúc giúp con học theo năng khiếu, sở thích và nuôi dưỡng lòng say mê khám phá. Hơn 45 năm công tác và tâm huyết với sự nghiệp đổi mới giáo dục Việt Nam, TS Huỳnh Công Minh - nguyên Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Thành phố Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh: “Làm giáo dục không phải cứ xây xong một ngôi trường rồi chọn lấy một học trình để dạy; mà ngược lại, làm giáo dục trước tiên phải tạo dựng được một học trình xuyên suốt, sau đó mới bắt tay vào xây dựng ngôi trường đáp ứng được các tiêu chí giáo dục của học trình đó”(3). Vì vậy, trường học hạnh phúc sẽ là môi trường chú trọng giảng dạy không chỉ những điều học sinh cần và thiếu mà còn hỗ trợ các em phát huy tối đa mọi tiềm năng, nhất là niềm say mê học tập. Trường học sẽ hỗ trợ các em tìm ra những môn học phù hợp cho sở thích - năng khiếu của mình; thấy được môn học này, kiến thức kia có ích cho mình như thế nào, nhất là những kỹ năng sống cho hiện tại và tương lai. Từ đây, các em sẽ rèn luyện mình trở thành con người tự tin, am hiểu, sẵn sàng hội nhập quốc tế mà không bị bất kỳ rào cản nào về ngôn ngữ, văn hóa, trình độ, hay kỹ năng. Ngôi trường hạnh phúc cho con phát triển thể chất cường tráng, tinh thần tích cực. Chương trình học tiên tiến ở các nước phát triển từ lâu đã tập trung vào tiếng Anh (E), toán Học (M), các môn nghệ thuật (A), các môn khoa học (S) và công nghệ thông tin (I), với chương trình Giáo dục Thể chất chuyên nghiệp, kết hợp các hoạt động ngoại khóa đa dạng. Tuy nhiên, do hạn chế về chương trình học, cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, phương pháp sư phạm, nhất là sự xem nhẹ nghệ thuật, công nghệ thông tin, thể thao, hoạt động ngoại khóa nên nhiều trường học chưa thể thực hiện triệt để và toàn diện. Vì vậy, ngôi trường hạnh phúc sẽ tạo cơ hội rèn luyện thể chất, thử trải nghiệm nhiều bộ môn thể thao và tạo nên bầu không khí vui vẻ trong mọi hoạt động của học sinh nhờ có 4 yếu tố cốt lõi. Thứ nhất, là hệ thống cơ sở vật chất hiện đại cho các môn thể thao và các hoạt động rèn luyện thể chất khác, như: tường leo núi chuyên nghiệp, nhà thi đấu chuẩn quốc tế, hồ bơi nước mặn và nước ấm dài 25m, sân bóng đá/điền kinh hiện đại… Thứ hai, chính là những mảng xanh cây cối, sân cỏ, vườn treo phủ xanh toàn khuôn viên và thiết kế trường học thân thiện với thiên nhiên… góp phần kiến tạo môi trường học đường xanh - sạch - trong lành, tốt cho sức khỏe. Thứ ba, các bữa ăn trường học bổ dưỡng và an toàn mỗi ngày, nhà ăn sạch đẹp và thoáng mát cùng không khí sinh hoạt chung vui vẻ, thân thiện sẽ tăng cường sức đề kháng cho học sinh và giúp tâm trạng các em luôn tích cực, thoải mái. Thứ tư, là chương trình Tư vấn học đường (tư vấn sức khỏe tâm sinh lý, tình cảm cho học sinh mỗi khối lớp; tư vấn hướng nghiệp và đại học cho học sinh trung học) và phòng y tế tối tân để chăm sóc mọi vấn đề thể chất, tinh thần phát sinh trong suốt quá trình học tập. Ngôi trường hạnh phúc còn là những nhân cách tốt đẹp của người thầy giáo được phát huy hết vai trò. Một đặc điểm đặc biệt trong lao động của người thầy giáo là “Dùng nhân cách để giáo dục nhân cách”. Đó là những tấm gương về việc không ngừng học tập và sáng tạo cho học sinh noi theo. Các thầy, các cô sẽ là những nhân cách tốt đẹp nhất, chuẩn mực nhất, mô phạm nhất. Cụ thể là, lấy hình mẫu người thầy để làm gương cho học trò, dùng ngôn ngữ, hành động để hướng dẫn, giúp đỡ người học. Mỗi nhà giáo là một nhân cách, là những “tấm gương sáng” để người học rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, phát triển các phẩm chất cần thiết. Sản phẩm của người thầy là những con người có động cơ trong sáng, biết đồng cảm, chia sẻ, giúp đỡ mọi người và biết đặt lợi ích cá nhân sao cho phù hợp với tinh thần tập thể, cộng đồng xã hội. Ngày 21.10.1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Tổng thống Mali Môđibô Câyta đến thăm Trường Đại học Sư phạm Hà Nội nhấn mạnh: “Cô giáo, thầy giáo trong chế độ ta cần phải góp phần vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Phải có chí khí cao thượng, phải “tiên ưu hậu lạc” nghĩa là khó khăn thì phải chịu trước thiên hạ, sung sướng thì hưởng sau thiên hạ”(4). Muốn vậy, trước hết bản thân người thầy phải luôn tu dưỡng đạo đức cách mạng, nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ, luôn phải làm “kiểu mẫu” về mọi mặt, có như vậy thì hình mẫu nhà giáo mới có ý nghĩa giáo dục. Đặc biệt, lưu ý ở mỗi nhà giáo phải thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, không được chạy theo số lượng để nhằm mục đích chuẩn hóa mà phải coi trọng chất lượng. Đội ngũ nhà giáo có học hàm, học vì phải thực sự là những nhà khoa học chân chính, họ phải là những người sáng tạo, có nhiều sáng kiến trong hoạt động nghiên cứu, giảng dạy. Thầy cô giáo ở các nhà trường phải nêu cao tinh thần trách nhiệm, dạy thực chất, học thực chất, kiểm tra đánh giá kết quả thực chất. Tập trung hình thành năng lực và kỹ năng giải quyết vấn đề cho người học trong dạy học. Thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học hướng vào người học; tích cực đổi mới, cải tiến phương tiện dạy học bảo đảm tính khoa học và hiện đại. Thực hiện cuộc vận động “Nói không với tiêu cực trong thi cử và bệnh thành tích trong giáo dục”. Do đó, trong giai đoạn hiện nay, người thầy phải luôn luôn gương mẫu, phải không ngừng bồi dưỡng đạo đức cách mạng. Muốn phụng sự nhân dân, để xã hội tôn kính, trước hết đội ngũ nhà giáo cần yêu nghề, yêu trường, tận tụy, tôn trọng, yêu mến người học và thường xuyên tự bồi dưỡng chuyên môn, học hỏi đồng nghiệp. Có động cơ, thái độ, trách nhiệm tốt, thực sự yên tâm với nghề đã chọn, toàn tâm, toàn ý trong thực hiện nhiệm vụ, luôn có tinh thần say mê, sáng tạo, quyết tâm vượt mọi khó khăn để cống hiến sức lực trí tuệ cho từng tiết giảng, bài giảng. Khắc phục mọi khó khăn trong cuộc sống đời thường để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Yêu nghề, yêu người là một trong những phẩm chất hàng đầu của nhà giáo cách mạng, càng yêu người bao nhiêu thì càng yêu nghề bấy nhiêu. 6. Sự cần thiết xây dựng trường học hạnh phúc giai đoạn hiện nay Trong bối cảnh giao lưu hội nhập hiện nay, nhà trường không thể đứng biệt lập, không thể tự thân vận động nếu như không có sự ủng hộ, chia sẻ, chung tay xây dựng của cả cộng đồng. Để trường học hạnh phúc, để những giá trị yêu thương, an toàn, tôn trọng được thực thi tốt thì việc kêu gọi sự chung tay giúp đỡ bằng nguồn xã hội hóa của cộng đồng, người dân, doanh nghiệp trong xây dựng, trùng tu trường học là hết sức cần thiết, nhất là đối với những cơ sở giáo dục vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trong tương lai gần, cần phải xóa bỏ những ngôi trường tạm, tranh tre nứa lá, dột nát, xuống cấp nghiêm trọng bằng những ngôi trường mới kiên cố, khang trang, hiện đại với hệ thống trang thiết bị, đồ dùng học tập đầy đủ, đồng bộ, đáp ứng tốt nhu cầu học tập, nghiên cứu của học sinh. Trường học là thiết chế văn hóa - giáo dục đặc biệt, việc quan tâm, đầu tư cho giáo dục được xem là nhân tố quan trọng cho sự phát triển, cho tương lai tương sáng của dân tộc như Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Đảng Cộng sản Việt Nam trong quá trình lãnh đạo công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều nhấn mạnh đến tầm quan trọng đặc biệt của giáo dục - đào tạo, coi giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu. Trong thực tiễn, những vấn đề của giáo dục, đào tạo luôn nhận được sự quan tâm sâu sắc của hàng triệu gia đình Việt Nam. Vì thế để tạo dựng giá trị hạnh phúc trong mỗi ngôi trường, điều quan trọng là phải đầu tư nguồn lực, từ ngân sách nhà nước, từ nguồn vốn xã hội hóa để xây dựng thiết chế trường học phù hợp với điều kiện, nét văn hóa riêng của từng vùng miền; không bố trí điểm trường ở quá xa so với khu dân cư; không bố trí, sắp xếp phòng học quá hẹp; phòng học quá đông học sinh; trong trường phải có những không gian sáng tạo, vui chơi, thư giãn cho người học. Trong khuôn viên nhà trường cần tạo dựng cảnh quan, không gian, môi trường sư phạm xanh - sạch - đẹp, gần gũi với thiên nhiên, cuộc sống với các công trình phụ trợ (như thư viện, phòng thực hành, nhà giáo dục thể chất, khu vệ sinh) được bố trí phù hợp, có tính thẩm mỹ, tạo sự thân thiện, gần gũi. Để xây dựng trường học hạnh phúc, không gian, cảnh quan nhà trường có vai trò quan trọng, tạo ấn tượng, cảm xúc tốt đẹp cho mỗi người khi đến nơi đây. Đó là cảm xúc ban đầu và là chất xúc tác quan trọng tạo sự thư thái, gợi những xúc cảm đẹp, tiếp thêm năng lượng để người học không ngừng cố gắng trong quá trình học tập, thi cử. Nhưng để có được những ngôi trường mơ ước (về cơ sở hạ tầng hiện đại) cần sự chung tay, kết hợp của cả cộng đồng, bằng nhiều hình thức khác nhau góp sức người, sức của để cùng ngành giáo dục dựng nên những ngôi trường hạnh phúc. Tất cả vì mục tiêu “Trẻ em hôm nay, thế giới ngày mai”, việc giáo dục, đào tạo thế hệ trẻ có tri thức, trí tuệ, nhân cách là trách nhiệm của thế hệ đi trước, của cả cộng đồng, trong đó đội ngũ thầy cô giáo giữ vai trò quan trọng. Mục tiêu của giáo dục là lấy người học làm trung tâm, giúp họ phát triển toàn diện năng lực và tố chất để ngày càng hoàn thiện nhân cách, trở thành những con người hữu ích cho xã hội. Hãy nghe học sinh nói, để thấu hiểu những mong ước giản dị, từ đó mang lại những giá trị hạnh phúc cho họ từ những điều giản dị, thân thương nhất. Mô hình trường học hạnh phúc là một thông điệp, quyết tâm lớn của ngành giáo dục, truyền đi những tín hiệu tích cực, thể hiện nỗ lực không ngừng đổi mới để đáp ứng tốt hơn những yêu cầu, đòi hỏi mà xã hội, đất nước đang đặt ra./. ______________________________ (1) C.Mác và Ph.Ăngghen (1995) Toàn tập, Nxb. Sự thật, T 4, tr.628. (2) Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng (3) Xem: https://www.giaoduc.edu.vn/ts-huynh-cong-minh-nguyen-giam-doc-so-gd-dt-tphcm-mot-con-nguoi-nang-dong.htm (4) Xem: http://danguy.vinhuni.edu.vn/van-kien-dang/seo/bai-noi-chuyen-cua-chu-tich-ho-chi-minh-tai-truong-dai-hoc-su-pham-86139 (5) Hồ Chí Minh toàn tập (1995), Nxb. Chính trị Quốc gia, T4, tr. 8 |
