“Chưa giàu đã già”, “tụt hậu xa hơn”, “sập bẫy thu nhập trung bình” tuy là những nguy cơ có trạng thái rộng hẹp khác nhau, nhưng “sập bẫy thu nhập trung bình” là nguy cơ đang được đề cập nhiều nhất. “Bẫy thu nhập trung bình” là trạng thái một nền kinh tế đã vượt qua mốc thu nhập thấp (dưới 1.025 USD/người) để trở thành nước có thu nhập trung bình (1.025 - 12.475 USD/người), nhưng bị mắc kẹt ở mức thu nhập này, không thể tiếp tục vươn lên thành nước có thu nhập cao (trên 12.475 USD/người). Sự “mắc kẹt” này có các yếu tố như: không còn lợi thế về giá nhân công rẻ như những nước có thu nhập thấp; cũng không có ưu thế về cơ sở hạ tầng, về nguồn nhân lực trình độ cao và kỹ thuật - công nghệ hiện đại như những nước có thu nhập cao. Việt Nam đã ra khỏi nhóm nước có thu nhập thấp từ năm 2008 (tính theo GDP bình quân đầu người vào năm đó đạt 1.145 USD/người). Hiện có 2 loại ý kiến khác nhau đánh giá về nguy cơ “sập bẫy thu nhập trung bình” của Việt Nam.  Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, Việt Nam chưa rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” khi thời gian nằm ở nhóm nước có thu nhập trung bình thấp mới qua 1/3 theo thông lệ của thế giới. Với dự báo của một dự án nghiên cứu là đến năm 2035, Việt Nam đạt GDP bình quân đầu người 5.000 USD, vượt qua mức cao nhất của nhóm nước có thu nhập trung bình thấp (4.035 USD/người). Loại ý kiến thứ hai cho rằng, Việt Nam tuy chưa “sập bẫy thu nhập trung bình”, nhưng đang đứng trước nguy cơ này. Căn cứ xuất phát của loại ý kiến trên có 4 điểm. Thứ nhất, tăng trưởng GDP Việt Nam đã bị chậm lại sau khi ra khỏi nhóm nước thu nhập thấp. Nếu bình quân năm của thời kỳ 1991-2007 là 7,49%, thì của thời kỳ 2008-2016 chỉ còn 5,15%. Năm nay, Chính phủ đang quyết tâm phấn đấu mục tiêu tăng trưởng kinh tế 6,7% và nếu thực hiện được thì bình quân 2 năm còn thấp so với bình quân thời kỳ 1991-2007, cũng thấp hơn so với mục tiêu kế hoạch 5 năm 2016-2020 (6,5-7%/năm). Thứ hai, chênh lệch về mức GDP bình quân đầu người tính bằng USD theo tỷ giá sức mua tương đương giữa Việt Nam với một số nước từ năm 2005 đến dự báo năm 2017 của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) tăng lên (Malaysia tăng từ 12.860 lên 21.717 USD, Thái Lan tăng từ 6.603 lên 10.836 USD, Indonesia tăng từ 1.263 lên 5.527 USD..., trong khi Việt Nam tăng từ 3.103 lên 6.895 USD), tức là Việt Nam đã tụt hậu xa hơn. Trong khi đó, những nước này chưa thoát khỏi nhóm nước thu nhập trung bình, càng cảnh báo Việt Nam về nguy cơ “sập bẫy thu nhập trung bình thấp”. Thứ ba, thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam còn thấp, cùng với tăng trưởng kinh tế chậm lại, trong khi mô hình tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa vào tăng vốn và tăng số lượng lao động, còn yếu tố năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) chiếm tỷ trọng thấp. Thời kỳ 2011-2015, yếu tố TFP - yếu tố chất lượng, chiều sâu - chiếm 28,94%, thấp khá xa so với nhiều nước. Năm 2017, tỷ lệ này của Việt Nam cao hơn, nhưng vẫn còn thấp so với nhiều nước. Chất lượng tăng trưởng thể hiện ở hiệu quả đầu tư và năng suất lao động. Hiệu quả đầu tư - hệ số ICOR còn cao: bình quân 2006-2015 ở mức trên 6,9 (tức là để tạo ra 1 đồng GDP phải đầu tư trên 6,9 đồng) - cao hơn thời kỳ 2001-2005 (4,88) và cao hơn Trung Quốc (6,4), Malaysia (5,4), Indonesia (4,64), Philippines (4,1)... Suất đầu tư tăng trưởng khả năng năm nay cũng cao hơn năm trước và cao hơn kế hoạch. Tốc độ tăng năng suất lao động của Việt Nam thuộc loại khá cao, một mặt do số gốc so sánh (điểm xuất phát còn thấp), mặt khác do sự chuyển dịch cơ cấu lao động đang làm việc theo hướng tỷ trọng lao động đang làm việc ở nhóm ngành có năng suất lao động tuyệt đối thấp sang nhóm ngành có năng suất lao động cao hơn. Nhưng mức năng suất lao động của Việt Nam còn rất thấp so với các nước trong khu vực. Thứ tư, đã xuất hiện một số vấn đề cản trở sự tăng bậc lên mức thu nhập cao hơn. Cơ cấu “dân số vàng” mới qua được mươi năm, nhưng có dấu hiệu bước vào thời kỳ già hóa tương đối nhanh, làm xuất hiện tình trạng “chưa giàu đã già”. Cơ cấu kinh tế sau mấy chục năm chuyển dịch tích cực, nhưng trong nhóm ngành nông nghiệp vẫn còn mang nặng tình trạng “lấy công làm lãi”. Ngành công nghiệp vẫn mang nặng tính gia công, lắp ráp, với trên một nửa giá trị công nghiệp và gần 3/4 xuất khẩu thuộc về các nhà đầu tư nước ngoài. Nhóm ngành dịch vụ vẫn thiếu tính chuyên nghiệp, lao động phi chính thức chiếm tỷ trọng lớn, nên năng suất và thu nhập không cao… uốn sách nghiên cứu về các nước trong khu vực Đông Nam Á bị đánh giá là mắc phải “bẫy thu nhập trung bình”, xác định nguyên nhân vướng "bẫy", mổ xẻ bài học kinh nghiệm của các nước đã thành công trong quá trình thoát khỏi bẫy trung bình để phát triển thành nước tiên tiến, cũng như đề xuất quan điểm, chủ trương và giải pháp giúp Việt Nam có thể tránh, vượt qua "bẫy thu nhập trung bình" và phát triển bền vững. Nhà xuất bản Chính trị quốc gia- Sự thật vừa cho ra mắt bạn đọc cuốn sách "Bẫy thu nhập trung bình - Bài học cho Việt Nam". Cuốn sách gồm bài viết của các chuyên gia, các nhà nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực kinh tế ở trong và ngoài nước; cung cấp cái nhìn đầy đủ và rõ nét hơn về bẫy thu nhập trung bình, khái niệm, bản chất và các vấn đề cơ bản của bẫy thu nhập trung bình, những nguy cơ và đặc điểm khiến Việt Nam có thể vướng vào bẫy thu nhập trung bình. Đồng thời, cuốn sách nghiên cứu về các nước trong khu vực Đông Nam Á bị đánh giá là mắc phải “bẫy thu nhập trung bình”, xác định nguyên nhân vướng "bẫy", mổ xẻ bài học kinh nghiệm của các nước đã thành công trong quá trình thoát khỏi bẫy trung bình để phát triển thành nước tiên tiến, cũng như đề xuất quan điểm, chủ trương và giải pháp giúp Việt Nam có thể tránh, vượt qua "bẫy thu nhập trung bình" và phát triển bền vững. Sau hơn 20 năm đổi mới, vào những năm cuối thập niên đầu của thế kỷ XXI, Việt Nam đặt bước chân đầu tiên vào nhóm những nước có thu nhập trung bình thấp, thoát khỏi trạng thái kém phát triển. Tuy nhiên, theo lời cảnh báo của một số chuyên gia kinh tế, hiện nay nền kinh tế nước ta đang phải đối mặt với vấn đề "bẫy thu nhập trung bình". Bẫy thu nhập trung bình là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng "mắc kẹt" của nhiều quốc gia đã thoát nghèo nhưng "không giàu nổi". Và cảnh báo này không phải không có cơ sở, bởi Việt Nam từ sau khi đạt ngưỡng thu nhập trung bình thấp (1.000 USD/năm) vào năm 2008, đến nay, nền kinh tế đang ngày càng bộc lộ sự tăng trưởng chậm, năng suất sản xuất chưa cao, đồng vốn đầu tư bỏ ra lớn nhưng hiệu quả thu về không cao, tỷ lệ tăng lương cao hơn nhiều so vứi mức tăng năng suất lao động đẩy tình trạng chi phí sản xuất trở nên đắt đỏ hơn, khả năng dịch chuyển cơ cấu thấp... Vậy phải chăng "bẫy thu nhập thu nhập trung bình" đã gõ cửa Việt Nam? Cuốn sách "Bẫy thu nhập trung bình - Bài học cho Việt Nam" sẽ làm rõ vấn đề kinh tế đầy thời sự này. Đặc biệt, phần Phụ lục cuốn sách tập hợp các thông tin, số liệu chiến lược phát triển dài hạn của các bộ: Công Thương, Khoa học và Công nghệ, Kế hoạch và Đầu tư... Đây là những tài liệu mới được công bố, thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các chuyên gia kinh tế, các giảng viên đại học, viện nghiên cứu kinh tế và những độc giả quan tâm. |
