Thống kê sơ bộ từ tháng 9/2004 đến đầu năm 2013 của Khoa Bệnh nhiệt đới, BV Chợ Rẫy, TP.HCM đã có 1.552 ca nhập viện do ngộ độc thuốc diệt cỏ paraquat. Theo các nhà chuyên môn, chỉ cần uống một lượng nhỏ chất này thì nguy cơ tử vong rất cao vì đến nay, khoa học chưa nghiên cứu ra thuốc kháng độc, điều trị ngộ độc paraquat. Vậy việc phát hiện, sơ cứu đúng, kịp thời là vô cùng quan trọng để tránh những hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra. Ngộ độc thuốc diệt cỏ có nguy hiểm? Paraquat là loại hóa chất cực độc có trong thuốc diệt cỏ đã bị cấm ở châu Âu nhưng ở nước ta vẫn được sử dụng rộng rãi. Hiện trên thị trường có các tên khác như: glamoxone, cyclone, surefire, prelude... Paraquat thẩm qua tiểu tràng rất nhanh. Nồng độ huyết tương lên đến đỉnh cao sau 2 giờ, 5-10% được hấp thụ qua ruột, còn lại được thải trừ qua phân. Do vậy, chỉ cần uống quá 40mg paraquat/kg (khoảng một thìa canh 15ml) dung dịch paraquat 20% thường gây tử vong trong 1-5 ngày do suy đa phủ tạng hoặc do bỏng niêm mạc tiêu hóa. Bỏng thực quản có thể gây thủng dẫn đến viêm trung thất. Uống từ 30-40mg paraquat/kg sẽ gây tử vong trong vòng 5 ngày đến nhiều tuần do viêm loét ống tiêu hóa và hoại tử vỏ thận, cuối cùng là xơ phổi.
Dấu hiệu nhận biết Khi ngộ độc, bệnh nhân có biểu hiện tại chỗ là kích thích và viêm da, màng tiếp hợp, kết mạc, long móng. Triệu chứng toàn thân (hội chứng suy đa tạng) gồm: Tiêu hóa: Nôn sớm, đau rát, loét niêm mạc miệng, họng, thực quản, thượng vị. Có thể thủng thực quản, dạ dày hoặc tá tràng; Hô hấp: có thể suy hô hấp sớm nếu nặng (tổn thương phổi, xuất huyết phổi) hoặc có biến chứng tràn khí màng phổi, trung thất. Thường xơ phổi tiến triển dần, khó thở, SPO2 giảm, PaO2 giảm dần xuất hiện sau vài ngày tới vài tuần và dẫn tới tử vong; Tiết niệu: hoại tử ống thận cấp, suy thận có thể xuất hiện từ ngày thứ 2 trở đi; Viêm gan: từ ngày thứ 2 trở đi, có thể suy gan. Theo một nghiên cứu cho thấy, số bệnh nhân bị ngộ độc paraquat thì mức độ tổn thương là: loét miệng qua đường uống (100%); suy hô hấp (trên 80%); suy gan (trên 60%); suy thận (trên 50%); tràn khí trung thất, dưới da, màng phổi (7%); truỵ mạch (4,5%), thủng thực quản (4,5%). Với tính độc cho người rất cao nhưng cho đến nay vẫn chưa có chất giải độc, chỉ có một biện pháp duy nhất là thải trừ độc càng sớm càng tốt (nếu tới sau 6 giờ, súc rửa dạ dày và cho uống chất hấp phụ không còn hiệu quả). Xử trí như thế nào?
Tại nơi phát hiện ngộ độc: Gây nôn: làm càng nhanh càng tốt, trong vòng 1 giờ đầu uống nước và gây nôn bằng cách cho bệnh nhân uống 200ml nước (100ml nước muối sinh lý với trẻ em), tiếp theo dùng một que dài một đầu quấn bông hoặc vải, bảo bệnh nhân há miệng, ngoáy que bông vào góc hàm kích thích nôn. Khi nôn, để bệnh nhân đầu thấp tránh sặc vào phổi. Nếu có thể, nên cho uống siro ipeca 30ml (người lớn); 10-15ml ở trẻ em, sau 15 phút sẽ gây nôn. Nếu bệnh nhân tiếp xúc qua mắt, da..., cần rửa da, rửa mắt liên tục với nhiều nước trong 15 phút, sau đó đưa bệnh nhân đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời. Nếu nhà quá xa cơ sở y tế, sau khi bệnh nhân nôn, có thể cho bệnh nhân uống một trong các thuốc sau làm giảm hấp phụ chất độc vào cơ thể: Uống đất sét (nếu không có thì dùng đất thường): hấp phụ rất tốt paraquat, pha nước uống ngay; Than hoạt tính: 1g/kg/lần hoặc fuller’s earth: 1 - 2g/kg/lần, pha nước cho bệnh nhân uống rồi khẩn trương đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Lời khuyên của thầy thuốc? Để tránh tình trạng ngộ độc do uống nhầm hóa chất, cần chứa hóa chất trong các vật chứa an toàn, không chứa trong chai nước suối, trà xanh. Để hóa chất tránh xa tầm tay trẻ em. Quan tâm đến trẻ đang trong độ tuổi dậy thì, tạo thói quen sống lành mạnh và tinh thần thoải mái cho trẻ, tránh tình trạng bi quan dẫn đến tự tử. BS. Lê Thái Paraquat là gì? Mức độ nguy hiểm của thuốc độc này Paraquat thuộc nhóm chất diệt cỏ tác dụng nhanh và không chọn lọc, có tác dụng ăn mòn, phá hủy các tế bào: phổi, thận, gan, tim… Paraquat là loại thuốc diệt cỏ rẻ tiền, không ảnh hưởng đến môi trường nhưng đối với con người lại cực kỳ nguy hiểm. Chỉ cần uống phải 10 - 15ml paraquat có thể dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Do vậy, tỉ lệ tử vong của ngộ độc paraquat rất cao, trung bình từ 70 - 90%. Với người uống nhiều Paraquat, chỉ sau vài giờ sẽ xuất hiện cảm giác nóng bỏng ở miệng, buồn nôn, đau bụng. Chất độc được hấp thụ nhanh, đặc biệt có ái lực rất cao với phổi, gây tổn thương phổi và xơ phổi tiến triển không hồi phục, đây là nguyên nhân chính dẫn đến tử vong. Rất nhiều biện pháp điều trị đã được nghiên cứu và áp dụng nhưng hiệu quả vẫn còn hạn chế trong việc cứu sống người bệnh.
Ngày 22/9/2018, Bệnh viện Đa khoa tỉnh tiếp nhận người bệnh nam 29 tuổi uống một chai thuốc diệt cỏ cháy có chất paraquat. Theo lời kể người bệnh bị ảo giác cho là ma quỷ xuy khiến nên đã uống một lượng lớn thuốc diệt cỏ. Mặc dù điều trị tích cực và lọc máu nhưng tình trạng người bệnh vô cùng nặng nề. Sáng 23/9, phía gia đình người bệnh đã xin cho người bệnh về nhà để lo hậu sự. Đây là trường hợp thứ 3 trong tháng 9 được các bác sĩ ghi nhận là ngộ độc paraquat. Tiếp đó, ngày 25 và 26/9, Bệnh viện Đa khoa tỉnh lại liên tục tiếp nhận thêm 2 trường hợp ngộ độc paraquat khác. Do mục đích tự tử nên người bệnh đã uống liền 2 chai thuốc trừ cỏ (tương đương 100ml). Với lượng thuốc như vậy là quá lớn nên mặc dù phát hiện sớm và tích cực cứu chữa nhưng các bác sĩ vẫn đưa ra tiên lượng nặng nguy cơ tử vong cao. Có thể nói, người bệnh tử vong do paraquat là một nỗi ám ảnh với cán bộ y tế, bởi chính họ là người chứng kiến những giây phút cuối cùng của người bệnh - đi đến cái chết nhưng vẫn hoàn toàn tỉnh táo, thể trạng tốt vì đa phần các bệnh nhân còn rất trẻ, khỏe mạnh nên không bị suy kiệt như những người bệnh khác. Họ tỉnh táo đến lúc chết với hơi thở rít lên từng hồi và ngừng thở hoàn toàn do phổi không hoạt động. Trong trường hợp bệnh nhân ngộ độc paraquat may mắn thoát chết thì cũng bị di chứng nặng nề về phổi và các cơ quan nội tạng khác như dạ dày, gan, thận…nên ảnh hưởng rất lớn tới sức khỏe, khả năng lao động và hòa nhập cuộc sống. Vài tháng trước, ở bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc đã cứu sống được một trường hợp ngộ độc paraquat do uống nhầm thuốc. Người bệnh phát hiện kịp thời đã nhổ số thuốc trong miệng và lập tức đến bệnh viện để cấp cứu. Tuy nhiên, để cứu sống một người bị ngộ độc paraquat thì cần một chi phí rất lớn do phải dùng nhiều loại thuốc thải độc và lọc máu liên tục trong thời gian dài. Tính đến khi người bệnh đủ điều kiện ra viện trở lại cuộc sống sinh hoạt bình thường thì chi phí điều trị khoảng từ 70 triệu đồng - 80 triệu đồng. Cấp cứu khi ngộ độc thuốc diệt cỏ cháy - Paraquat Theo Ths.Bs Nguyễn Văn Huy (TK Cấp cứu): Hiện Việt Nam và cả trên thế giới cũng chưa có biện pháp điều trị để cứu sống người bệnh ngộ độc do uống paraquat. Nếu chẳng may bị ngộ độc paraquat, thì việc sơ cứu ban đầu rất quan trọng. Trong giờ đầu, người nhà có thể gây nôn cho nạn nhân bằng những vật dụng có sẵn và dễ kiếm trong gia đình như lòng trắng trứng gà và đất sét. Với lòng trắng trứng gà ta có thể cho nạn nhân uống từ 2 - 4 lòng trắng trứng. Hoặc lấy 100gr đất sét pha với 200ml nước cho nạn nhân uống nếu không tìm được đất sét thì có thể thay thế bằng đất thịt. Sau khi tiến hành sơ cứu xong, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến bệnh viện để rửa dạ dày và rửa cho đến khi hết dịch màu xanh. Các bác sĩ sẽ sử dụng phác đồ thuốc ức chế miễn dịch mạnh để ngăn ngừa xơ phổi tiến triển. Đồng thời thực hiện lọc máu hấp phụ khi paraquat còn dương tính. Ưu tiên càng sớm càng tốt, tốt nhất trước 8 giờ. Các loại quả lọc hấp phụ được sử dụng như cột than hoạt tính hoặc cột resin tùy theo khả năng của từng cơ sở. Lọc máu hấp phụ cần được tiến hành ít nhất 3 lần liên tiếp trong 9 - 10 giờ đầu. Đồng thời, chỉ định xét nghiệm nước tiểu cho người bệnh, nếu trong nước tiểu còn độc chất thì tiếp tục lọc máu cho đến khi xét nghiệm nước tiểu không còn độc chất thì dừng lọc máu.
Mặc dù lọc máu tích cực, độc chất có thể về âm tính tuy nhiên người bệnh có thể gặp một số biến chứng như suy hô hấp, xơ phổi tiến triển, suy thận, viêm/suy gan. Tổn thương gan thận có thể hồi phục được. Nếu bệnh nhân sống sót qua những ngày đầu tiên phổi sẽ tiến triển xơ hóa và gây ra bệnh lý phổi hạn chế. Các bệnh nhân này dù sớm hay muộn cũng sẽ tiến triển đến suy hô hấp nhưng lại không thể điều trị bằng thở oxy, vì khi đó sẽ sản sinh ra một loại chất độc hơn khiến phổi xơ nhanh hơn. Kết quả cuối cùng người bệnh vẫn tử vong trong tình cảnh suy hô hấp quá mức do phổi không hoạt động. Biện pháp hạn chế ngộ độc paraquat Các ca tự tử ngày càng nhiều bắt nguồn từ việc quản lý lỏng lẻo, sử dụng bừa bãi hóa chất bảo vệ thực vật trong nông nghiệp. Trung bình 1 tuần bệnh viện Đa khoa tỉnh Vĩnh Phúc tiếp nhận 1.2 trường hợp ngộ độc Paraquat, con số này đáng để cảnh báo sâu rộng đến toàn thể người dân. Trước tác hại khôn lường của ngộ độc paraquat Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn đã ra quyết định số 278/QĐ-BNN-BVTV ngày 08/2/2017 về việc loại bỏ thuốc bảo vệ thực vật chứa hoạt chất 2.4D và Paraquat ra khỏi Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được phép sử dụng tại Việt Nam. Tuy nhiên, phải đến tháng 2 năm 2019 thuốc mới hết hiệu lực lưu hành. Do vậy, khi còn sử dụng hóa chất này, chỉ được dùng loại dung dịch ≤ 5% tuyệt đối không lưu hành loại nồng độ cao hơn trong cộng đồng. Quy định rõ hơn việc mua bán thuốc diệt cỏ cháy paraquat, chẳng hạn không bán cho trẻ dưới 15 tuổi; nhà sản xuất phải có khuyến cáo rõ ràng, cụ thể hơn trên nhãn mác về tác hại, đặc biệt là những loại có thể dùng tự tử. |
