Lời dẫn: Chúng ta có thể đã vô tình lướt qua các lỗi nguỵ biện ở khắp nơi trong đời sống hằng ngày như trong các cuộc đối thoại hay tranh cãi trực tiếp hoặc trên báo chí, TV, quảng cáo, thậm chí các phát ngôn của các ngôi sao và người nổi tiếng. Hầu hết những lập luận nguỵ biện thường được bao bọc bởi lớp vỏ ngoài của lý lẽ và sự thuyết phục. Chính vì vậy, những lập luận nguỵ biện có thể bóp méo tư duy, đưa chúng ta đến những kết luận sai lầm. Vậy, nguỵ biện là gì và có những hình thức nguỵ biện như thế nào? Nhóm thuyết trình sẽ đơn giản hoá các khái niệm, giải thích và đưa ví dụ về các lỗi nguỵ biện chúng ta có thể đã gặp và mắc phải trong giao tiếp hằng ngày và ngữ cảnh học thuật. I. Nguỵ biện là gì? Khái niệm: Ngụy biện là lối lập luận quanh co, cách đưa ra lý lẽ mà bề ngoài có vẻ logic nhưng bên trong lại vi phạm quy luật của tư duy, nhằm làm cho người khác hiểu sai sự thật. Mục đích của ngụy biện không phải là vạch ra chân lý mà là che giấu sự thật. Nguỵ biện là cố ý vi phạm nguyên tắc logic. Nguỵ biện là sai lầm trong logic. Ý nghĩa: Lỗi ngụy biện xảy ra vô cùng phổ biến, trong nhiều trường hợp, người mắc lỗi ngụy biện lại được số đông ủng hộ. Việc phát hiện ra lỗi ngụy biện trong tranh luận giúp tư duy lý tính, chính xác, rạch ròi, có chính kiến, từ đó tránh ngụy biện và bác bỏ ngụy biện. II. Một số lỗi nguỵ biện
nói đến một chủ đề, người B không nói đến chủ đề đó mà nói đến những vấn đề cá nhân của người A, và làm cho người khác nghi ngờ luận điểm, lý lẽ của người A, mặc dù, có thể không có mối liên quan nào giữa luận điểm, lý lẽ của người A và những vấn đề cá nhân của người đó. Kiểu nguỵ biện tấn công cá nhân này thường xuất hiện rất nhiều trong các cuộc tranh cãi trên mạng. Khi tranh luận, nhiều người không bàn luận vào chủ đề chính mà chỉ chăm chăm mắng nhiếc, nhục mạ người khác. Một ví dụ thực tế hơn trong lĩnh vực chính trị: “Ivanka Trump (con gái Tổng Thống Mỹ Donald Trump) tuyên bố ‘Chúng ta cần phải đẩy mạnh bình đẳng giới và trao cho phụ nữ quyền được nhận giáo dục và việc làm đầy đủ’. Tuy nhiên, bố cô ta là kẻ xem thường phụ nữ. Vậy lời nói của cô ta không đáng tin.” Trong ví dụ, dẫn chứng về cách cư xử của Donald Trump không liên quan tới tính đúng/sai trong lập luận của Ivanka Trump; chính vì vậy, nó không làm yếu đi tuyên bố của Ivanka Trump. Việc công kích cá nhân Ivanka Trump và phủ nhận lời nói của cô ấy là nguỵ biện. - Dưới đây là một số loại ngụy biện công kích các nhân (Ad hominem) phổ biến thường thấy 1. Công kích cá nhân trực tiếp: Đây là loại công kích cá nhân mang tính lăng mạ trực tiếp. Người công kích thay vì tập trung vào tính logic và chính xác của luận điểm thì lại công kích danh dự, phẩm chất, tích cách, ngoại hình của đối phương. Từ đó phủ nhận quan điểm và khẳng định của anh ta. Ví dụ: Trong cuộc bầu cử tổng thống giữa Donald Trump và Hillary Clinton. Trump đã nói với phe ủng hộ tại Pennsylvania rằng “She could actually be crazy” và “I don’t think she could be loyal to Bill Clinton” (Bà ta có thể bị “điên” và “Tôi không nghĩ bà ta chung thủy với Bill Clinton”). ⇒ Trump đã phạm phải lỗi công kích cá nhân (đề cập đến tình trạng tinh thần và hôn nhân của Hillary) mặc dù hai thông tin này cũng chưa được khẳng định là chính xác. 1. Công kích hoàn cảnh: Trong công kích hoàn cảnh, thay vì khả năng lập luận thì quyền phê bình của đối thủ về một điểm nhất định nào đó bị tấn công. Công kích hoàn cảnh xảy ra khi người công kích chỉ ra sự mâu thuẫn giữa lời nói và hành động của đối phương; người tranh luận bác bỏ quan điểm của người nói chỉ vì họ không thực hành được như những gì họ nói. Ví dụ: Hằng nói với cô giáo rằng bài kiểm tra tuần trước không nên tính vào tổng điểm cuối năm. Cô giáo cho rằng Hằng kiến nghị như vậy vì em ấy không làm tốt trong bài bao gồm rất nhiều khía cạnh khác chứ không chỉ là về chọn nhạc hay. Dù A không có gu âm nhạc thì vẫn có thể hỗ trợ tổ chức tiệc được. Ví dụ: A: Hoạt động team building lần tới để Thắng làm đi B: Thôi đừng, Thắng đen đủi lắm đừng để nó làm! 2. Thay đổi chủ đề bằng cách Lợi dụng quyền lực Đây là loại ngụy biện dùng những nhân vật nổi tiếng hay được nhiều người ái mộ để tìm sự ủng hộ cho luận điểm của mình.
Ví dụ: Trên đường, người A tông xe vào người B Người B nói: sao mày đi xe không nhìn đường, đi ngược chiều mà còn chạy nhanh nữa Người A: anh đừng có bất lịch sự nha, anh nói ai là mày tao, anh có giáo dục không? Tôi không nói chuyện với anh. Ví dụ: A: “Anh chưa hoàn thành công việc tôi giao nữa à?” B: “Sếp ơi công nhận bộ vest hôm nay anh mặc đẹp thật đấy!” B đã đánh lạc hướng khi bị A hỏi thăm về chuyện công việc bằng cách khen A mặc vest đẹp. Ví dụ: A: “Gấu trúc đang bên bờ vực tuyệt chủng, chúng ta cần phải có ý thức bảo vệ chúng!” B: “Tại sao phải lo lắng về gấu trúc trong khi vẫn có hàng ngàn người vô gia cư, đói nghèo ngoài kia?” Trong ví dụ này, B thay vì đưa ra ý kiến về vấn đề “gấu trúc tuyệt chủng”, anh ta lái vấn đề sang hướng khác (người vô gia cư, tất nhiên là không liên quan đến gấu trúc), mang ý trách móc để khiến A cảm thấy tội lỗi, từ đó tấn công vào luận điểm của A. 6. Thay đổi chủ đề bằng Luận điệu ngược ngạo/ Đặt nghĩa vụ chứng minh Bằng chứng luôn luôn là gánh nặng của người phát biểu. Do đó, tìm cách di chuyển gánh nặng đó cho một người khác là một thủ thuật giới ngụy biện hay dùng. - Lỗi nguỵ biện này xảy ra khi mà bên cần phải chứng minh lại áp đặt nghĩa vụ chứng minh cho bên còn lại. Trong các cuộc tranh luận, nghĩa vụ chứng minh thuộc về bên khẳng định (bên đưa ra luận điểm). Lỗi nguỵ biện xảy ra khi bên đưa luận điểm lại áp đặt nghĩa vụ cho bên phản bác phải chứng minh luận điểm của mình sai thay vì chứng minh mình đúng. Lập luận sai vì đối phương không chứng minh được luận điểm A sai thì không có nghĩa là A đúng. - Nguỵ biện nghĩa vụ chứng minh là biểu hiện đuối lý của kẻ nguỵ biện. Ta hay gặp nó khá thường xuyên trong cuộc sống, và đôi lúc nó biến thành lỗi tư duy khá ngô nghê của nhiều người mà họ không hề hay biết. Kinh nghiệm rút ra: Khi đang tranh luận mà gặp người phạm ngụy biện này, bạn có thể lịch sự yêu cầu người đối thoại phải chứng minh lời họ nói, chứ không phải là mình phải làm việc ấy. Nếu một người cho rằng X là đúng, thì người đó cần phải chứng minh X là đúng, chứ không phải cứ khăng khăng X là đúng vì không ai chứng minh được X là sai. Ví dụ: “Được rồi, vậy anh không tin là có người ngoài hành tinh đã từng chi phối đến chính phủ Mỹ, nhưng anh có thể chứng minh điều đó không?” => đáng lẽ người phát biểu phải chứng minh, nhưng công việc đó lại được chuyển cho người đối thoại “Tao thích thế đó! Được không?” Ví dụ: A: “Các nhà khoa học nghiên cứu ra rằng 80% người làm việc ở Mỹ chán ghét công việc hiện tại của mình.” B: “Con số 80% từ đâu ra?” A: “Vậy hãy chứng minh tôi nói sai đi.” Đáng lẽ A phải là người chứng minh con số 80% chứ không phải chuyển trách nhiệm cho B. Trong lĩnh vực pháp lý, lỗi nguỵ biện đặt nghĩa vụ chứng minh cũng thường được sử dụng trong tình huống: “Không có thông tin gì về A. Tuy nhiên, một kết luận được rút ra về A.” Một cái gì đó không tồn tại cho đến khi nó được chứng minh. Một người là vô tội cho đến khi được chứng minh là có tội. Bằng chứng yếu thì không thể kết luận. Ví dụ: Bạn sống trên đường Nguyễn Trãi. Bạn có một khẩu súng. Không ai khác trên phố Nguyễn Trãi có súng. Có một vụ giết người trên phố Nguyễn Trãi đêm qua. Suy ra bạn liên quan đến vụ giết người đêm qua. => Suy luận này không chắc chắn, vì bằng chứng yếu, chưa đủ để kết luận. Điều này cũng tương tự: bạn sống trên đường Nguyễn Trãi. Bạn có một khẩu súng. Nạn nhân bị chém. Bạn không liên quan đến vụ giết người đêm qua => Suy luận này cũng không chắc chắn, vì bằng chứng yếu, chưa đủ để kết luận. III. Câu hỏi đố vui Câu hỏi 1 : Lợi dụng quyền lực nặc danh (Lấy 1 trong những ví dụ gạch đầu dòng dưới làm câu hỏi) - “Các nhà khoa học đã chứng minh rằng uống nước ngọt có lẫn côn trùng như ruồi, gián, kiến,..ẽ làm tăng tuổi thọ.” => Vấn đề là ta không biết các nhà khoa học đó A: “Tôi nghĩ trên đời này có ma.” B: “Bằng chứng đâu?” A: “Thế bạn có đưa ra được bằng chứng là không có ma không? Tức là trên đời này có ma!” Câu hỏi 6 : Ngụy biện lạm dụng tác phong vị thế: Thay vì bàn vào chủ đề thì lại đem vai vế, tuổi tác, kinh nghiệm, ...để nâng mình lên và hạ bệ đối phương. A: “Anh ơi tại sao trong vấn đề này ta phải giải quyết bằng cách X mà không làm cách Y cho tiện hơn?” B: “Anh là sếp của em, em phải nghe anh, em biết gì mà ý kiến.” |
