Nghiệp vụ phái sinh là gì

Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, có giá trị phụ thuộc vào giá trị của tài sản cơ sở (hàng hoá, công cụ tài chính). Giá giao dịch sẽ được xác định ở thời điểm hiện tại, tuy nhiên thời điểm thực hiện sẽ ở một ngày cụ thể trong tương lai. Gồm 4 loại:
- Hợp đồng quyền chọn
- Hợp đồng tương lai
- Hợp đồng kỳ hạn
- Hợp đồng hoán đổi
Tại thị trường Việt Nam hiện mới cho phép giao dịch HĐTL chỉ số cổ phiếu (Tài sản cơ sở là chỉ số VN30) và trái phiếu chính phủ (tài sản cơ sở là TPCP kỳ hạn 5 năm/kỳ hạn 10 năm)

Nhà đầu tư đặt lệnh đối ứng với vị thế đang sở hữu.
VD: Nhà đầu tư bán HĐTL (mở vị thế short) chỉ số CP VN30 nếu kỳ vọng chỉ số VN30 giảm (short). Nhà đầu tư không cần có hợp đồng nào cũng có thể bán được (bán khống). Để đóng vị thế, Nhà đầu tư phải mua lại HĐTL hoặc giữ đến đáo hạn

Cho phép Nhà đầu tư mở, đóng vị thế ngay trong ngày giao dịch

Mua/bán 1 số lượng hợp đồng tương lai với một mức giá nào đó

Cơ chế thanh toán lãi/lỗ hằng ngày. Cụ thể, nhà đầu tư (NĐT) khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi/lỗ phát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày: 

  • Nếu trạng thái lỗ ròng: NĐT sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh trước 8h sáng ngày giao dịch kế tiếp
  • Nếu trạng thái lãi ròng: TCBS sẽ thanh toán đầy đủ số lãi phát sinh chậm nhất trong ngày giao dịch kế tiếp

Lãi/lỗ mỗi vị thế được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.

Là khoản tiền hoặc chứng khoán mà Nhà đầu tư gửi Trung tâm lưu ký chứng khoán Viêt Nam (VSD) để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh. Theo quy định hiện hành, tỷ lệ ký qũy bằng tiền không được  thấp hơn 80% giá trị tài sản ký quỹ.

Đặc điểm 

Chứng khoán cơ sở 

Chứng khoán phái sinh 

Định nghĩa 

Là khoản vay Công ty chứng khoán cấp cho NĐT thực hiện giao dịch mua. 
Khoản vay này được đảm bảo từ tiền mặt hoặc cổ phiếu trên tài khoản chứng khoán

Là khoản đặt cọc nhằm đảm bảo nghĩa vụ thanh toán trong tương lai 

Đối tượng ký quỹ 

Bên mua 

Bên mua và bên bán 

Chi phí 

Lãi suất vay theo quy định của từng CTCK 

Không có 

Tính chất 

Không bắt buộc  
Tùy theo nhu cầu của NĐT 

Bắt buộc 

Để tham gia giao dịch HĐTL cả bên mua và bên bán có nghĩa vụ phải đặt cọc để đảm bảo thanh toán. 

Thời gian thị trường phái sinh mở cửa để giao dịch hợp đồng tương lai sẽ sớm hơn thị trường cơ sở 15 phút, nhưng kết thúc cùng lúc với thị trường cơ sở, cụ thể như sau:

Phiên sáng: 

  • Phiên khớp lệnh định kỳ mở cửa: 8h45 – 9h00 

  • Phiên khớp lệnh liên tục: 9h00 – 11h30 

  • Giao dịch thỏa thuận: 8h45 – 11h30 

Nghỉ trưa: 11h30 – 13h00 

Phiên chiều: 

  • Phiên khớp lệnh liên tục: 13h00 – 14h30 

  • Phiên khớp lệnh định kỳ đóng cửa: 14h30 – 14h45 

  • Giao dịch thỏa thuận: 13h00 – 14h45 

Thời hạn thanh toán: 8h ngày T+1 (với T là ngày giao dịch phát sinh nghĩa vụ VM lỗ)
Tài khoản nhận thanh toán: Tiểu khoản phái sinh
 

Trường hợp tỉ lệ sử dụng tài sản ký quỹ chạm mức xử lý trong phiên giao dịch: hệ thống sẽ tự động đóng vị thế bắt buộc (Force close), ưu tiên force close mã hợp đồng có thời gian đáo hạn gần nhất.
Trường hợp tỉ lệ sử dụng tài sản ký quỹ chạm mức xử lý trong phiên ATC: 

  • Nếu tỉ lệ chạm mức 90% đến dưới 100%: Quý khách vui lòng nộp thêm tiền vào tiểu khoản phái sinh trước 8h sáng ngày làm việc kế tiếp
  • Nếu tỉ lệ từ 100% trở lên: Quý khách vui lòng nộp thêm tiền ký quỹ phái sinh trước 15h30 ngày giao dịch phát sinh trạng thái vi phạm. Nếu khách hàng không nộp ký quỹ bổ sung đúng hạn, TCBS hỗ trợ giải ngân tiền mặt vào tài khoản vi phạm để đưa tỉ lệ về 95% và đến ngày giao dịch kế tiếp, TCBS sẽ đóng vị thế bắt buộc và/hoặc rút ký quỹ từ VSD về để thu hồi nợ

TCBS sẽ rút ký quỹ từ VSD và/hoặc đóng vị thế bắt buộc để thanh toán cho nghĩa vụ VM lỗ
Trường hợp không thu được hết nghĩa vụ thanh toán VM tại ngày T+1, TCBS sẽ tiếp tục xử lý tại các ngày giao dịch tiếp theo. Số tiền chậm thanh toán sẽ bị tính lãi là 10.5%/năm