Ý nghĩa và giá trị vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang VũMở bài:Lưu Quang Vũ là một tài năng đa đạng, là nhà viết kịch thành công nhất của nềnvăn học Việt Nam thế kỉ XX. Ngoài kịch, ông còn sáng tác nhiều thể loại: thơ,truyện ngắn, vẽ tranh nhưng kịch là có những đóng góp đặc sắc nhất. Kịch của ôngsắc sảo và dữ dội vì vậy ông trở thành hiện tượng đặc biệt của sân khấu, là nhàsoạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Hồn trươngba, da hàng thịt là vở kịch được viết năm 1981, nhưng đến năm 1984 mới ra mắtcông chúng. Đó là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ. Từmột cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiệnđại đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lý và nhân văn sâu sắc.Thân bài:Đoạn trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch, diễn tả sự đau khổ và dằn vặt vàquyết định cuối cùng của hồn Trương Ba.Trương Ba là một người làm vườn giỏi, giỏi đánh cờ, rất yeu thương vợ và concháu. Do thái độ làm việc tắc trách của Nam Tào, mà Trương Ba phải chết bất ngờ.Vì yêu quý Trương Ba mà Đế Thích (một vị tiên giỏi cờ) đã hóa phép cho hồnTrương Ba sống lại. Hồn Trương Ba thì nguyên vẹn nhưng phải mượn xác anhhàng thịt để trú ngụ. Trú ngụ trong xác anh hàng thịt, Trương Ba gặp rất nhiềuphiền toái: Lí trưởng hạch sách, chị hàng thịt đòi chồng, gia đình Trương Ba cũngcảm thấy xa lạ… Bản thân Trương Ba đau khổ vì sống trái tự nhiên, giả tạo.Đặc biệt thân xác anh hàng thịt làm Trương Ba nhiễm một số thói xấu và do nhữngnhu cầu vốn không phải của chính bản thân ông. Trước nguy cơ tha hóa về nhâncách và sự phiền toái do mượn thân xác của kẻ khác. Trương Ba quyết định trả lạixác cho anh hàng thịt và xin cho cu Tị sống lại còn mình chết hẳn, không nhập vàothân xác ai nữa.Qua vở kịch, tác giả khẳng định: Cuộc sống là quý giá nhưng phải sống đúng vớimình, hài hòa giữa thể xác và tâm hồn. Tuy nhiên, con người cũng phải đấu tranhvới nghịch cảnh để chống lại sự tầm thường, dung tục để hoàn thiện nhân cách.Từ một câu chuyện cổ tích, Lưu Quang Vũ đã nhận thấy sự tương đồng giữa ýnghĩa câu chuyện và cuộc sống hiện tại của con người. Nhân vật trương Ba là mộthóa thân tài tình của nhà văn. Lưu Quang Vũ đã để cho nhân vật tự đấu tranh kịchliệt. Những lực lượng khác từ bên ngoài tuy có tác động nhưng rất mờ nhạt. Chủ đềcâu chuyện được bộc lộ rõ nhất qua cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xáchàng thịt.Ý nghĩa cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác anh hàng thịtSự hoán đổi thân xác và linh hồn giữa trương Ba và anh hàng thịt là một việc tìnhcờ, là lỗi của các vị thần. Sự nhầm lẫn đó đã khiến cho hồn Trương Ba Trong thânxác hàng thịt đã vô cùng đau khổ, bức bối, chán nản, ngày càng thấy xa lạ với mọingười, với chính mình, nên đã cố gắng thoát ra khỏi xác.Hồn khinh bỉ, xem thường xác hàng thịt, xem nó chỉ là cái vỏ bên ngoài “âm u đuimù” “ không cảm xúc” “không tư tưởng không ý nghĩa gì” chỉ biết đến nhữnghưởng thụ thấp kém. Điều đó khẳng định linh hồn “có một đời sống riêng nguyênvẹn, trong sạch thẳng thắng”. Hồn Trương Ba luôn phủ nhận sự lệ thuộc vào thânxác vốn không phải là của mình và tìm cách thoát ra khỏi nó để tồn tại độc lập.Ngược lại với nỗi đau khổ của linh hồn Trương Ba, xác hàng thịt luôn cười nhạohồn Trương Ba với lí lẽ: “Khi ông phải tồn tại nhờ tôi, chịu theo những đòi hỏi củatôi, mà còn nhận là nguyên vẹn, trong sạch thẳng thắng”. Nó khuyên Hồn TrươngBa hãy thóa hiệp, qui phục vì “chẳng còn cách nào khác đâu” “ đã bảo chúng ta làmột”Đó là sức mạnh âm u đui mù ghê gớm của thân xác có thể lấn át và điều khiển linhhồn. Xác tỏ ra lấn lướt, ranh mãnh, sỉ nhục hồn, dồn hồn Trương Ba vào thế đuốilí, phải chấp nhận thực tại. Trước những lí lẽ ti tiện của xác thịt, hồn Trương Ba đãngậm ngùi thấm thía nghịch cảnh của mình và bế tắc, tuyệt vọng, đành nhập trởvào xác hàng thịt.Xây dựng cuộc đấu tranh kịch liệt ấy, Lưu Quang Vũ muốn khẳng định HồnTrương Ba là ẩn dụ cho linh hồn con người với những giá trị tinh thần, đạo đứcthanh cao chân chính. Xác hàng thịt là ẩn dụ về thể xác phàm tục của con ngườivới những ham muốn bản năng, tầm thường, dung tục.Từ cuộc đối thoại đó tác giả đã gửi những thông điệp đầy ý nghĩa triết lí. Conngười là hòa hợp thống nhất giữa linh hồn và thể xác. Thể xác có tính độc lậptương đối, nó có tiếng nói riêng có khả năng tác động vào linh hồn.Hồn Trương Ba có cuộc sống hổ thẹn khi phải sống chung với phần thể xác dungtục và bị sự dung tục đồng hóa. Từ đó đó tác giả cảnh báo: khi con người phải sốngdung tục thì tất yếu cái dung tục sẽ ngự trị, sẽ thẳng thế, sẽ lấn át và sẽ tàn phánhững gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con người. Vì thế phải đấu tranh để loạibỏ sự dung tục, giả tạo để cuộc sống trở nên tươi sáng hơn, đẹp đẽ và nhân vănhơn.Ý nghĩa cuộc đối thoại giữa hồn Trưng Ba và người thânVì phải thỏa mãn những đòi hỏi của xác hàng thịt, hồn Trương Ba dần dần thayđổi. Bởi thế ông bị người thân xa lánh, sợ hải, thậm chí ghét bỏ, ghê tởm…Vợ Trương Ba: Thấy rõ nhất sự thay đổi của ông “ông bây giờ còn biết đến ainữa… ông đâu còn là ông Trương ba làm vườn ngày xưa”. Điều đó khiến hồnTrương ba buồn bã, đau khổ, định bỏ nhà đi và nhường Trương Ba cho vợ anhhàng thịt.Cái Gái: tâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường, dungtục. Nó trách móc: “bàn tay giết lợn” đã làm gãy cái diều, “ bàn chân to bè” giẫmnát cả cây… và lên án, xua đuổi “ ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tề! Cút đi!”Cô con dâu: thông cảm xót thương cho tình cảm trớ trêu của bố chồng “con biếtbây giờ thầy khổ hơn xưa nhiều lắm”. Nhưng chị cũng lo sợ, đau đớn khi cảm thấybố mình thay đổi “ Mỗi ngày…. Một đổi khác dần, mất mát dần” không còn “ hiềnhậu tốt lành như xưa”Trước phản ứng của mọi người, hồn Trương Ba hiểu ra những đau khổ mình đã,đang và sẽ gây ra cho họ. Ông trở thành kẻ xa lạ, thậm chí đáng ghét trong mắtngười thân. Sự tồn tại của ông trở nên vô nghĩa. Trương Ba rơi vào tình trạng nguykịch, sự bế tắc và tuyệt vọng.Khi những đau khổ, sự tuyệt vọng lên đến đỉnh điểm, hồn Trương Ba cảm thấy rấthụt hẫng, cô đơn. Cả thế giưới dường như quay lưng lại với ông. Tình huống kịchthúc đẩy Trương Ba phải đi đến quyết định dứt khoát. Trương Ba quyết định gặpĐé Thích để hỏi cho ra lẽ.Ý nghĩa cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế ThíchGiưa Đế Thích và Trương Ba có quan niệm khác nhau về sự sống. Đế Thích quanniệm về sự sống rất đơn giản. Với Đế Thích, sống chỉ để được sống (với hàm nghĩalà không chết). Chính Trương Ba cũng đã chất vấn Đế Thích điều này: “Ông chỉnghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!”.Với quan niệm đó nên Đế Thích đã cho Trương Ba sống nhờ xác hàng thịt. Mụcđích của Đé Thích là để Truwong ba dduwwocj sống tiếp, còn sống như thế nàoông không quan tâm đến.Khi Trương Ba đòi rời bỏ thân xác bẩn thỉu ấy, Đế Thích còn đề nghị sửa sai bằngcách cho Trương Ba sống nhờ xác cu Tị. Đó cũng là một đè nghị đối với trương Bachẳng có gì khác biệt.Đế Thích là đại điện cho một số người vẫn đang sống giả tạo mà không ảnh hưởnggì. Họ mạc nhiên với cuộc sống. Họ vô tư sửa cái sai của cuộc sống bằng cái saikhác. Họ không quan tam đến quá trình vận động, sụ tương thích giữa các vật thể.Đối với họ, sự tồn tại theo nghĩa chân thật nhất mới có giá trị. Cái chân thật mafhojtôn quý ấy không có gì khác ngoài bản năng hết sức đê tiện và thấp hèn.Khác với Đế Thích, Trương Ba có quan niệm hoàn toàn khác. Với ông, con ngườiphải sống hài hòa giữa thể xác và linh hồn không thể “bên trong một đàng bênngoài một nẻo”. Không thể sống vô trách nhiệm với mình như một kiểu tồn tạiđược. Không thể sống lệ thuộc vào người khác dù là của cải chứ đừng nói đến thểxác. Sống nhờ đồ đạc, của cải của người khác, đã là chuyện không nên, đằng nàyđến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt.!Mâu thuẫn trong quan niệm của hồn Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa cuộc sốngđã tô đậm chủ đề tác phẩm. Được sống làm người là quí giá, nhưng được sống làchính mình, sống trọn vẹn hài hòa giữa thể xác và tâm hồn còn quí giá hơn nhiều.Ý nghĩa quyết định cuối cùng của Trương Ba:Đế Thích khuyên Trương Ba hãy chấp nhận cuộc sống hiện tại vì cho rằng cảnhngộ của Trương Ba không phải là cá biệt. Đế Thích lại muốn sửa sai bằng cách đềnghị hồn Trương Ba nhập vào xác cu Tị. Rố cuộc, mục đích của Đế Thích là muốnTrương Ba phải sống.Không muốn sống bằng thân xcs anh hàng thịt thì sống bằngthân xác của cu Ti, một em bé mới vừa chết. Tâm ý của Đế Thích là rất tốt. Nhưngcách thực hiện thì mù quáng, vô trách nhiệm.Hồn Trương Ba kiên quyết từ chối không sống nhờ thân xác ai cả và cũng khôngchấp nhận cách sửa sai của Đế Thích. Bởi “có những cái sai không thể sửa được.Chắp vá gượng ép chỉ càng làm sai thêm. Chỉ có cách là đừng bao giờ sai nữa,hoặc phải bù lại bằng một việc đúng khác.” Việc đúng đắn ấy là việc gì không aibiết nhưng chắc chắn sẽ tố đẹp hơn, cao thượng hơn.Cuối cùng Trương Ba xin Đế Thích làm cho cu Tị sống lại còn mình thì trả xác choanh hàng thịt, chấp nhận cái chết vĩnh viễn. Cu Ti số đã tận. nhưng nhờ lòng tốtcủa Trương Ba mà sống lại. Qua đó ta thấy Trương Ba là người giàu lòng nhân ái,đầy trách nhiệm và tình thương với bản thân và với mọi người xung quanh. Dũngcảm chiến đấu chống lại sự giả tạo và dung tục bảo vệ quyền được sống vẹn toàn,hợp với lẻ tự nhiên để hoàn thiện nhân cách.Qua cuộc đối thoại ta thấy vẻ đẹp tâm hồn của con người trong việc đấu tranhchống lại sự dung tục, giả tạo, bảo vệ quyền sống toàn vẹn của con người. Cái chếtcủa Trương Ba là sự hóa thân khẳng định cái thiện thắng cái ác, sự sống đích thựccòn mãi. Đó chính là chất thơ trong kịch của Lưu Quang Vũ.Từ cuộc đối thoại trên, tác giả cũng gửi gắm những quan niệm đúng đắn về hạnhphúc và về lẽ sống – chết ở đời. Con người là một thể thống nhất hồn xác phải hàihòa, không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi. Conngười phải sống là chính mình, thật là mình, sống hòa hợp giữa hồn và xác. Đómới là hạnh phúc!Điều đó cũng có nghĩa là khi con người bị chi phối bởi những nhu cầu bản năngcủa thể xác thì đừng chỉ đổ tội cho thân xác, và cũng không thể tự an ủi, vỗ vềmình bằng vẻ đẹp siêu hình của tâm hồn. Phải sống chân thật, sống vì mọi người vìhạnh phúc và sự tốt đẹp của con người. Đó mới là lẽ sống cao đẹp.Màn kết của vở kịch: khẳng định sự bất tử của linh hồnHồn Trương Ba trả lại xác cho anh hàng thịt, chấp nhận cái chết để linh hồn đượctrong sạch và hóa thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnhnhững người thân yêu của mình. Cái Gái và cu Tị ăn trái na, và gieo hạt na vào đất“cho nó mọc thành cây mới ông nội tơ bảo vậy. Những cây sẽ nói nhau mà lớnkhôn. Mãi mãi…”. Cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật của muôn đời.Màn kết giàu chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát, lạc quan cho bikịch đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của Chân, Thiện, Mỹ và sựsống đích thực, giàu giá trị nhân văn.Lưu Quang Vũ không những sáng tạo lại cốt truyện dân gian mà còn kí thác vào đótriết lí nhân sinh của mình. Tác phẩm rất thành công trong việc xây dựng đối thoại,giàu kịch tính, đậm chất triết lí tạo nên chiều sâu cho vở kich. Hành động của nhânvật phù hợp với tính cách, góp phần hoàn thiện tính cách nhân vật và làm phát triểntình huống truyện. Nghệ thuật dựng cảnh, những đoạn độc thoại nội tâm sống độnglàm nên giá trị bất hủ của vở kịch này.Kết bài:Dựa vào câu chuyện dân gian nhưng tác phẩm lại đặc ra nhiều vấn đề mới mẻ, hiệnđại, có tư tưởng triết lí và nhân văn. Từ việc tắc trách của Nam Tào mà Trương Ba,một người làm vườn giỏi, giỏi cờ phải chết một cách bất ngờ. đến việc hồn TrươngBa đau khổ xin với Đế Thích cho ông ta chết hẳn là một sự vận động toàn diện,thánh thiện của con người. Qua đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, LưuQuang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp. Được sống làm người làm quí giáthật, nhưng được sống đúng là chính mình, sống trọn vẹn với giá trị vốn có và theođuổi còn quí giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống tựnhiên với sự hài hòa giữa thể và tâm hồn. Con người luôn phải đấu tranh vớinghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách vàvươn tới những giá trị tinh thần cao quý. |
